Μετά από τριάντα χρόνια ατέρμονων διαπραγματεύσεων με το κράτος, το Μουσείο Γουλανδρή άνοιξε, πλέον, τις πόρτες του και μέσα στους τρεις πρώτους μήνες λειτουργίας του υποδέχθηκε περισσότερους από 80.000 επισκέπτες. Ο επικεφαλής της αρχιτεκτονικής ομάδας του έργου, Αλέξης Βικέλας, από το αρχιτεκτονικό γραφείο Vikelas Architects μιλάει για τον δύσκολο αγώνα ανέγερσης του κτηρίου λίγο πριν τη συμμετοχή του στην 9η διοργάνωση της ημερίδας ΕΣΩ 2020 που έρχεται στις 4 Φεβρουαρίου στην Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση.
-κείμενο από το protothema.gr
Πολλές φορές βλέπουμε την κορυφή του παγόβουνου αγνοώντας τον τεράστιο όγκο που κρύβεται κάτω από την επιφάνεια του νερού. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο αντιμετωπίζουμε συνήθως και πολλά δημόσια έργα. Θαυμάζουμε το τελικό αποτέλεσμα δίχως να γνωρίζουμε την προσπάθεια των υπευθύνων, αλλά και τις δυσκολίες που υπερκεράστηκαν προκειμένου να ολοκληρωθεί η υλοποίησή τους. Επίκαιρο παράδειγμα αποτελεί το Μουσείο Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή στην οδό Ερατοσθένους στο Παγκράτι. Για να ανοίξει τελικά τις πόρτες του χρειάστηκαν διαπραγματεύσεις με την πολιτεία που κράτησαν συνολικά τριάντα χρόνια, καθώς η οριστική τοποθεσία του αποφασίστηκε μόλις τα τελευταία δέκα. Αδιαμφισβήτητα, οι προκλήσεις ήταν πολλές, ενώ προέκυψαν ακόμη περισσότερες κατά τη διάρκεια της ανέγερσής του. Ευτυχώς, το αποτέλεσμα αποζημιώνει με το παραπάνω όλους τους συντελεστές.
To μουσείο Γουλανδρή μέσα σε τρεις μήνες είχε 80.000 επισκέπτες. Πού πιστεύετε ότι οφείλεται αυτή η επιτυχία;
Το άνοιγμα του μουσείου ήταν ένα πολυαναμενόμενο πολιτιστικό γεγονός για την Αθήνα. Η τεράστια αποδοχή από το κοινό, δε, θεωρώ πως οφείλεται στην εξαιρετικά σπάνια συλλογή του. Πρόκειται για μια ιδιωτική συλλογή στην οποία είναι επιπλέον πολύ ενδιαφέρουσα και η σχέση των μοναδικών έργων μεταξύ τους, τόσο των Ελλήνων όσο και των ξένων καλλιτεχνών. Η συλλογή ήταν σχετικά άγνωστη στο ευρύ κοινό. Εγώ είχα την τύχη να δω τμήμα αυτής το 1998 και 1999 στο μουσείο Γουλανδρή στην Άνδρο. Τότε είχαν γίνει δύο περιοδικές εκθέσεις στις οποίες περιλαμβάνονταν κάποια από τα αριστουργήματα της. Για τους περισσότερους ήταν ολότελα άγνωστη. Αξιοσημείωτο είναι επίσης ότι τα εκθέματα που υπάρχουν αυτή τη στιγμή στο μουσείο αποτελούν ένα μικρό μέρος της συλλογής, νομίζω πως είναι λιγότερα από το ¼ της συνολικής συλλογής. Έτσι στον 2ο, 3
ο και 4ο όροφο του μουσείου θα εναλλάσσονται τα έργα. Μετά από λίγα χρόνια ο επισκέπτης θα έχει τη χαρά να βλέπει καινούρια έργα ακόμα και στους χώρους που φιλοξενούν τη μόνιμη συλλογή του μουσείου, όπως συμβαίνει σε μουσεία σαν το Guggenheim. Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να αναφέρω ότι η μουσειολογική μελέτη έγινε από το Ίδρυμα Β. και Ε. Γουλανδρή ενώ το στήσιμο της έκθεσης από τον στενό τους συνεργάτη Ανδρέα Γεωργιάδη. Φυσικά δεν είναι μόνο εκθεσιακός χώρος, αλλά όπως κάθε σύγχρονο μουσείο αναλαμβάνει δράσεις για τα παιδιά με αντίστοιχο εργαστήριο, διαθέτει βιβλιοθήκη και εξοπλισμένο αμφιθέατρο για ποικίλες εκδηλώσεις. Επίσης, λειτουργεί εντός ειδικά διαμορφωμένο καφέ που αποτελεί μια μικρή όαση στον ακάλυπτο.
Ποια πιστεύετε ότι θα είναι η επίδραση του έργου στην περιοχή;
Εχει γίνει ήδη μια πολύ καίρια ανάπλαση της πλατείας που ήταν δωρεά του μουσείου στον Δήμο Αθηναίων – όπως και η συντήρησή της. Πιστεύω ότι δεν είναι μόνο τοπική η σημασία του μουσείου αλλά θα αναβαθμίσει την περιοχή στο σύνολό της. Ηδη άρχισαν να διαμορφώνονται νέα καταστήματα και ατελιέ, να αναπλάθονται κατοικίες… Αυτή η νέα πραγματικότητα θα επηρεάσει την Αθήνα και το κέντρο της. Ειδικά όταν εγκαινιαστούν και τα άλλα δύο μουσεία τέχνης -η πλήρως ανακαινισμένη Εθνική Πινακοθήκη και το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στο Φιξ- θα δημιουργηθεί ένας πολιτιστικός περίπατος όπως συμβαίνει στη Φρανκφούρτη και σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις. Θα είναι ένας περίπατος μουσείων Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέχνης, τα οποία βεβαίως θα πλαισιώνονται και από άλλα μουσεία, όπως το Βυζαντινό ή το Κυκλαδικής Τέχνης.
Υπάρχει συμβολή της αρχιτεκτονικής επιμέλειας του κτηρίου σε αυτή την επιτυχία;
Πιστεύω ότι ένα λιθαράκι βάζει και το κτίριο το ίδιο. Είχαμε ένα διατηρητέο που, όπως και πολλά άλλα στην Αθήνα, κινδύνευε να καταρρεύσει. Ενα νεοκλασικό που ήταν λίγο ιδιότυπο. Στα μάτια του κόσμου φάνταζε ως ένα μόνο κτίσμα αλλά στην πραγματικότητα ήταν «2 σε 1». Επίσης, ενώ ένα κλασικό κτίριο αποτελείται από βάση, κορμό και στέψη, το συγκεκριμένο είχε δεχτεί μια μεταγενέστερη προσθήκη δύο ορόφων που δεν είχαν σχέση με τη μορφολογία του διατηρητέου και έτσι είχε καταστραφεί η στέψη του. Αλλά είχε κακοποιηθεί και η βάση του. Αν δει κανείς φωτογραφία του πριν και του μετά, θα καταλάβει ότι είναι πλέον αγνώριστο. Συνεπώς το μουσείο απέδωσε και πάλι στην πόλη ένα σημαντικό κτίριο που είχε περιέλθει στην αφάνεια.
Θα μπορούσατε να μας απαριθμήσετε μερικές από τις δυσκολίες που αντιμετωπίσατε στην ανέγερση του μουσείου;
Η μελέτη και υλοποίηση του έργου μας πήρε ακριβώς δέκα χρόνια (2009-2019). Λόγω του περιορισμένου οικοπέδου, θα ήταν αναγκαστικά πολυώροφο και έτσι έπρεπε να αναπροσαρμοστεί το σχέδιο σε σχέση με τα αρχικά πλάνα και επιθυμίες του ιδρύματος. Μια άλλη δυσκολία ήταν το ότι είχαμε ένα γωνιακό οικόπεδο το οποίο από τη μία είχε τις γραμμές του τρόλεϊ και από την άλλη έναν κλιμακωτό πεζόδρομο, όπου η υψομετρική διαφορά από τη μια γωνία στην άλλη έφτανε τα 7 μέτρα. Λόγω του μικρού μεγέθους του οικοπέδου έπρεπε να καλυφθούν οι ανάγκες σε υπόγειους ορόφους. Αυτό σήμαινε ότι από τη μία πλευρά έπρεπε να κατέβουμε 20 μέτρα και από την άλλη 27. Δηλαδή ήμασταν μέσα στον υδροφόρο ορίζοντα, που σήμαινε ότι μπορούσε να πλημμυρίσει το έργο ανά πάσα στιγμή. Δεν μπορούσαμε, φυσικά, να ρισκάρουμε κάτι τέτοιο. Το αντιμετωπίσαμε λαμβάνοντας περισσότερα μέτρα από το συνηθισμένο. Είχαμε όμως ακόμα δύο δυσκολίες. Η μία ήταν ότι πηγαίνοντας σε τόσο μεγάλο βάθος υπήρχε -έστω και θεωρητικά- κίνδυνος για τις παρακείμενες πολυκατοικίες όσο γινόταν η άντληση των υπόγειων υδάτων κατά τη διάρκεια της κατασκευής. Η δεύτερη -και πιο σοβαρή- αφορούσε την τέταρτη όψη του κτιρίου προς τον ακάλυπτο, δηλαδή μία αδιάφορη όψη χωρίς κανένα διακοσμητικό στοιχείο. Το υπουργείο Πολιτισμού, που είχε κηρύξει το νεοκλασικό ιστορικό μνημείο, δέχτηκε να αλλάξει χρήση το διατηρητέο και να γίνει η νεότερη προσθήκη σε αντικατάσταση του πρόχειρου πανωσηκώματος που υπήρχε παλιότερα, με τη δέσμευση όμως ότι θα διατηρούσαμε το παλιό έστω ως κέλυφος. Πράγμα που σημαίνει ότι επιβλήθηκε η διατήρηση του αδιάφορου τοίχου του ακάλυπτου. Αυτή η επιλογή σήμαινε ότι για να σκαφτούν πέντε υπόγεια έπρεπε να υποστυλώσουμε τον τοίχο αυτό σε όλο το βάθος των 20 μέτρων. Κατασκευάστηκε μια εκτεταμένη μεταλλική κατασκευή, η οποία συγκράτησε προσωρινά τον πέτρινο τοίχο στον αέρα μέχρι να γίνουν τα νέα θεμέλια και οι κολόνες να ανέβουν μέχρι πάνω. Μια επικίνδυνη, πολύ δαπανηρή και βέβαια χρονοβόρα λύση.
Πιστεύετε ότι σε δημιουργικό επίπεδο το καλό αποτέλεσμα προϋποθέτει μια επώδυνη διαδρομή;
Δεν θα το έθετα έτσι. Πιστεύω ότι σε κάθε περίπτωση αυτό που μένει μετά από μια δύσκολη πορεία και ένα μακρύ ταξίδι δεν είναι τα εμπόδια και οι αντιξοότητες. Διδαχθήκαμε πολλά μέσα από αυτό το έργο, στο οποίο τίποτα δεν ήταν «copy-paste». Μια επώδυνη διαδρομή έχει πράγματι κάτι καλό να δώσει όταν όλοι όσοι συμμετέχουν σε αυτήν έχουν έναν κοινό σκοπό και επιμονή.
Ο Αλέξης Βικέλας θα μιλήσει στις 4 Φεβρουαρίου στο πλαίσιο της ημερίδας ΕΣΩ 2020 που θα πραγματοποιηθεί στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση. H ΕΣΩ είναι το μεγαλύτερο και σημαντικότερο event για την αρχιτεκτονική και το design στην Ελλάδα. Διοργανώνεται για 9η συνεχή χρονιά από την Design Ambassador και το Archisearch.gr σε συνεργασία με το +DESIGN Magazine. Τα προηγούμενα 8 χρόνια, η ΕΣΩ είχε περισσότερους από 60 ομιλητές, 6.000 συμμετέχοντες, 200 εθελοντές και πάνω από 300 χορηγούς και δημιουργικούς συνεργάτες. Διαβάστε περισσότερα για τη φετινή ΕΣΩ εδώ.
Πηγή protothema.gr
Για να δείτε ολόκληρη τη συνέντευξη του Αλέξη Βικέλα πατήστε εδώ.
Η ημερίδα ΕΣΩ διοργανώνεται από τα περιοδικά ARCHISEARCH.gr και +DESIGN.
Η προπώληση ξεκίνησε! Κλείστε το εισιτήριό σας εδώ!
READ ALSO: Adjaye Associates created a pink sculptural concrete building for the Webster’s flagship store in Los Angeles