Το ΕΜΣΤ δημιουργήθηκε για να υπηρετήσει τη σύγχρονη τέχνη, σαν χώρος άσκησης και συνείδησης της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Της σύγχρονης τέχνης, που είναι ένα δύσκολο, δυσνόητο είδος για το πλατύ κοινό, αλλά ταυτόχρονα είναι το κυρίαρχο ρεύμα παγκοσμίως υπηρετώντας την κοινότητα με νοηματικά έργα, συχνά σε άμεση σχέση με την επικαιρότητα. Και αυτό είναι η δύναμη και η αδυναμία του.
-Κείμενο από τον Βαγγέλη Στυλιανίδη
H ιστορία του μισού κτιρίου FIX είναι γνωστή. Και η κριτική για το πως απέμεινε μισό και πως μετασχηματίστηκε επίσης γνωστή. Αυτό που δεν είναι πλέον γνωστό ακριβώς και τείνει να ξεχαστεί, είναι η ιστορία της μικρής αλλά μακροχρόνιας μάχης που δόθηκε, όπως πάντα άλλωστε στη χώρα μας για την υλοποίηση του, που δεν ήταν ασφαλώς “16 χρόνια βήμα σημειωτόν”(1), ούτε προϊόν μοναδικών βιωμάτων και εμπνευσμένων χειρισμών ενός ταλαντούχου ή μη αρχιτέκτονα.
(1)Αναφορά στα δημοσιεύματα κατά το πρόσφατο άνοιγμα
Αυτό το έργο ως έμπνευση, προγραμματική σχεδίαση και υλοποίηση, με τη βοήθεια και τα μέσα του Ελληνικού κράτους, ανήκει στην Άννα Καφέτση. Η συλλογή του μουσείου ή προσωρινή λειτουργία στο Ωδείο, αλλά και στο ημι-ερειπωμένο ΦΙΞ, είναι έργο δικό της. Η καθημερινή παρουσία της και ο κόπος της έως το 2014, καταγράφηκαν με τον πιο ουσιαστικό τρόπο.
Η Κατερίνα Κοσκινά για τέσσερα χρόνια αναμόρφωσε την μουσειολογική μελέτη (είναι αυτή που σήμερα υλοποιήθηκε, με κάποιες τροποποιήσεις, με βάση τη μουσειογραφική μελέτη της 3SK), έφερε την DOCUMENTA στο κτίριο, έκανε δοκιμαστικό άνοιγμα και έφτιαξε τον οργανισμό του ιδρύματος.
Αυτά έγιναν μέσα στα δύσκολα χρόνια της λιτότητας. Όταν για να λειτουργήσει το μουσείο απαιτούνταν 95 υπάλληλοι και 4 εκατομμύρια για τα τρέχοντα έξοδα, ποσά και μέσα που δεν διατέθηκαν ποτέ.
Σ’ όλη αυτή τη διαδρομή υπήρχαν 7 Δ.Σ. και 7 Πρόεδροι, μεταξυ αυτών ο Ν. Αλιβιζάτος, που ανέλαβε με θάρρος και αποφασιστικότητα, την φροντίδα και την υπογραφή της σύμβασης κατασκευής και ο Ν. Καλογεράς, που ήταν αδιάκοπα παρών στη διάρκεια της κατασκευής.
Τέλος, ο Γ. Παπαθανασίου (νυν Πρόεδρος), σε μία δύσκολη και αδιέξοδη τελική φάση, φρόντισε για τη προσωρινή λειτουργία και το άνοιγμα επί πέντε χρόνια, με την φροντίδα του Δ. Αντωνακάκη (νυν Διευθυντής) και της Σ. Τσιάρα. Ο ΑΚΤΩΡ έβγαλε σε πέρας μία ταλαιπωρημένη από το παρελθόν σύμβαση, η ΕΛΛΗΝΟΤΕΧΝΙΚΗ διεύθυνε το έργο επάξια, από το διαγωνισμό μέρι την αποπεράτωση. Το έργο τελείωσε το 2012, με χαμηλό κόστος για ένα μουσείο. Αυτά για να θυμηθούμε ότι τα έργα δεν γίνονται μόνα τους. Η παρουσία και η χορηγία του Ιδρύματος Νιάρχου, ήταν αποφασιστική.
Παρ’ όλα αυτά το ΕΜΣΤ υπήρχε στη ζωή μας τα δύσκολα χρόνια μέσα από τα προσωρινά ανοίγματα, αλλά υπήρχε και σαν πρόβλημα που δεν λυνόταν.
Επιτέλους άνοιξε.
Αυτό όμως που επιχειρήθηκε, η τελευταία και ομολογουμένως αποφασιστική πρωτοβουλία της πολιτικής ηγεσίας και διοίκησης, να παρουσιαστεί ως η κύρια προσπάθεια, καταχωρείται στις συνήθειες του τόπου μας. Πράγματι χωρίς τον τελευταίο πόντο, ποτέ δεν ολοκληρώνεται ένα μέτρο, αλλά υπάρχουν πάντα και οι υπόλοιποι ενενήντα εννέα πόντοι.
Το μουσείο δέχτηκε από νωρίς κριτική, κυρίως από Αρχιτέκτονες, για την επί της Καλλιρόης όψη του. Αλλά όπως πάντα επισημαίναμε, ποτέ ένα κτίριο δεν κρίνεται τελικά από το εξωτερικό και μόνο κέλυφος, όσο σημαντικό και αν είναι ως δημόσιο τμήμα της πόλης, αλλά βιώνεται και αξιολογείται συνολικά. Τώρα που άνοιξε δέχεται κριτικές και μάλιστα σε σχέση με άλλα κτίρια, από αδόκητους συχνά κειμενογράφους(2). Οι πολίτες όμως το επισκέπτονται και το χαίρονται για την μόνιμη συλλογή του και τις περιοδικές εκθέσεις του.
(2)Τριανταφύλλου: Στο Μουσείο Γουλανδρή μετά το ΕΜΣΤ – ΤΑ ΝΕΑ (12.07.2020)
Μία σοβαρή κριτική που θα μπορούσε να γίνει είναι σχετικά με το μέγεθος και τις χρηματοικονομικές ανάγκες που προκύπτουν. Χρειαζόταν η Ελλάδα ένα τόσο μεγάλο μουσείο για τη σύγχρονη τέχνη;
Αυτό είναι ένα ερώτημα σχεδόν μάταιο όταν τίθεται εκ των υστέρων.
Δεν σημαίνει όμως ότι δεν πρέπει να συζητηθεί.
Τώρα το μουσείο υπάρχει και πρέπει να στηριχθεί για να λειτουργήσει σαν κοινωνικός θεσμός, ώστε η τέχνη ερμηνεύοντας και σχηματοποιώντας τη συλλογική μας συνείδηση, για την πραγματικότητα, να λειτουργήσει με τα παλιά και τα νέα έργα, της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας.
Επιχείρησα μέσα από το κείμενο αυτό να δείξω ότι η δημιουργία του ΕΜΣΤ, είναι μία μακροχρόνια συλλογική προσπάθεια και όχι μία μαγική και επιδέξια κίνηση. Κι όπως σ΄ολα τα μεγάλα έργα, πρέπει να υπάρχουν άνθρωποι που θα συντονίσουν για μεγάλο διάστημα, το νου και τις καρδιές όσων προσπαθούν. Και εν προκειμένω υπήρξαν.
Άφησα για το τέλος του σημειώματος τους μελετητές, γιατί ανήκω σ’ αυτούς, από καθαρή “υστεροβουλία”. Με το έργο ασχολήθηκαν περίπου 90 μελετητές, διαφόρων ειδικοτήτων.
Οι βασικότεροι είναι:
Αρχιτεκτονική Μελέτη 3SK Στυλιανίδης Αρχιτέκτονες Α.Ε., Ι. Μουζάκης & Συνεργάτες Αρχιτέκτονες ΕΠΕ, Tim Ronalds Architects
Στατική Μελέτη Παν. Μπαμπίλης & Συνεργάτες Ε.Ε.
Η/Μ Μελέτη Ιnsta Σύμβουλοι Μηχανικοί Ε.Ε.
Μελέτη Φωτισμού Α. Κανέλλιας, Light Matters
Ακουστική Μελέτη Αrup Acoustics
Πυροπροστασία Β. & Τ. Πυργιώτης & Συνεργάτες
Μελέτη Κέλυφους Δρ. Κλειώ Αξαρλή
Στην Αρχιτεκτονική μελέτη συμμετείχε ως μέλος της 3SK η Κ. Κοντόζογλου και ως εξωτερικός συνεργάτης ο Λ. Ελευθεριάδης
H 3SK είναι η αρχιτεκτονική εταιρεία, που κατ’ ουσίαν μελέτησε το έργο. Σ’ αυτήν ανήκαν η Καλλιόπη Κοντόζογλου, που αποχώρησε μετά την μελέτη και ο Κώστας Σιώνης, που αποχώρησε επίσης πολύ αργότερα. Τους μνημονεύω πάντα γιατί είναι ένα κομμάτι της ιστορίας του γραφείου μας.
Μετά την παράδοση της μελέτης και επί 10 περίπου χρόνια κατά τη διάρκεια της κατασκευής, αλλά και το μακρύ και άχαρο διάστημα που ακολούθησε, σταθήκαμε δίπλα στο μουσείο, στηρίζοντας, βοηθώντας τις διοικήσεις απέναντι στις υπηρεσίες και τις άλλες ανάγκες του μουσείου, εκπροσωπώντας το συχνά σε διάφορες αρχές. Κάναμε συμπληρωματικές μελέτες, μουσειογραφικές μελέτες, δοκιμές, ώστε να ολοκληρωθεί το έργο.
Μαζί και δίπλα μας στάθηκαν οι μηχανολόγοι (ΙΝΣΤΑ), οι στατικοί και όχι μόνο αυτοί. Όλοι είχαμε ένα ρόλο και κοπιάσαμε πέρα από τις συμβατικές υποχρεώσεις μας, γιατί μόνο έτσι γίνονται τα έργα και έτσι έπρεπε. Τα υπόλοιπα, οι διεκδικήσεις αποκλειστικότητας, οι εκ των υστέρων ιδιοποιήσεις κλπ, συνηθισμένες άλλωστε, ανήκουν σε σχηματοποιήσεις και προσωπικούς μύθους, που μικραίνουν ένα συλλογικό αποτέλεσμα.
Αλλά το μουσείο είναι εκεί, μεταξύ Συγγρού και Καλλιρόης, ανεξάρτητα από όλα αυτά, για να υπηρετήσει τους λόγους της δημιουργίας του. Την τέχνη και τους πολίτες.
Και για να μην ξεχνιόμαστε:
“Προς γαρ το τελευταίον εκβάν, έκαστον των πριν υπαρξάντων κρίνεται”
-Δημοσθένης
Κείμενο του Βαγγέλη Στυλιανίδη, 3SK ΣΤΥΛΙΑΝΙΔΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ Α.Ε.
READ ALSO: Working from Home Survey 2020 results & Working from home international ideas competition winners announced | Archistart Studio