Νέα Γενιά Ελληνίδων Αρχιτεκτόνων | Amalgama Architects - Αγγελική Αυδή & Ελίνα Μήτση

Στα πλαίσια της ενότητας Women In Architecture το Archisearch.gr εγκαινιάζει την υποενότητα «Νέα Γενιά Ελληνίδων Αρχιτεκτόνων» που αποσκοπεί στην ανάδειξη των γυναικείων μορφών και θηλυκοτήτων της σύγχρονης ελληνικής αρχιτεκτονικής σκηνής. Μέσα από την ανίχνευση των πολύμορφων και πολύχρωμων μεθοδολογιών έρευνας και δράσης τους, επιχειρείται η σκιαγράφηση του πως αυτές μετασχηματίζουν και αναδιαμορφώνουν το πεδίο της σύγχρονης αρχιτεκτονικής σκέψης και παραγωγής εν γένει.

Με χαρά, καλωσορίζουμε στο πρώτο Q&A αυτής της καινούργιας υποενότητας τις αρχιτεκτόνισσες Αγγελική Αυδή και Ελίνα Μήτση, το ιδρυτικό δίδυμο του γραφείου Amalgama Architects.

Στα μέσα του 20ου αιώνα οι άνδρες σπουδαστές στις αρχιτεκτονικές σχολές της χώρας υπερτερούσαν, κατά πολύ, αριθμητικά των γυναικών σπουδαστριών, σε μια αναλογία που διαμορφωνόταν γύρω στο 70% προς 30% αντίστοιχα ανά έτος σπουδών. Από τις αρχές του 21ου αιώνα έως σήμερα αυτή η αναλογία άρχισε να αλλάζει σημαντικά με τις γυναίκες φοιτήτριες να αποτελούν πλέον πλειοψηφία στις σχολές αρχιτεκτονικής. Παρόλα αυτά, η εικόνα στην αγορά εργασίας φαίνεται να μετασχηματίζεται πολύ πιο αργά, από ότι στους χώρους εκπαίδευσης, με τους άντρες συναδέλφους να καταλαμβάνουν ακόμα κατά πλειοψηφία ιδρυτικές και διευθυντικές θέσεις στα ελληνικά αρχιτεκτονικά γραφεία. Εσείς πως αντιλαμβάνεστε αυτή την έμφυλη συνθήκη από τις σπουδές σας μέχρι την εργασιακή πρακτική, πως την παρατηρείτε να μετασχηματίζεται στη πάροδο των χρόνων και κατά πόσο σας έχει επηρεάσει στις επαγγελματικές σας επιλογές;

Από την προσωπική μας εμπειρία και καθημερινότητα συμπεραίνουμε ότι στον χώρο στέκονται επάξια γραφεία και ιδιωτικές πρωτοβουλίες συναδέλφων αρχιτεκτόνων, τα οποία  πλαισιώνονται -αν όχι εξ ολοκλήρου- κυρίως από γυναίκες αρχιτέκτονες. Αντίστοιχα, ως γραφείο, έχουμε την χαρά να δεχόμαστε καθημερινά βιογραφικά και αιτήσεις εργασίας, όπου το μεγαλύτερο μέρος τους είναι γυναίκες. Προσεγγίζοντας λοιπόν το ζήτημα της παρουσίας των γυναικών αρχιτεκτόνων βιωματικά, η αναλογία που παρουσιάζεται στις σχολές αρχιτεκτονικής φαίνεται -μέσα από την δική μας ματιά-  να έχει άμεση αναφορά στο ευρύτερο εργασιακό περιβάλλον.

Όσον αφορά στις ηγετικές θέσεις που σήμερα καταλαμβάνονται κυρίως από άντρες, η πεποίθησή μας είναι πώς η ίδια η σύσταση των νέων γραφείων αρχίζει να απομακρύνεται όλο και περισσότερο από την προσωποκεντρική  δομή.

Μελλοντικά, η σημασία των θέσεων αυτών μέσα σε ένα συλλογικό περιβάλλον δεν θα αποτελεί βασικό σημείο αναφοράς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η επιλογή αρκετών γραφείων, όπου τα ιδρυτικά τους μέλη αποτελούνται είτε από άνδρες – είτε από γυναίκες -είτε και από τα δύο φύλα, να παρουσιάζονται στον επαγγελματικό χώρο ως συλλογικότητες. Αυτή η αξία ωθεί και τα δικά μας επαγγελματικά βήματα και αποτελεί -κατά τη γνώμη μας- δύναμη ανατροπής, τόσο των γυναικείων όσο και των ανδρικών στερεοτύπων. Άλλωστε, η επιθυμία μας είναι πρωτίστως να εκφραζόμαστε δημιουργικά μέσα από το έργο μας.

Η πραγματικότητα που περιγράφηκε παραπάνω οδήγησε εν πολλοίς τη σύγχρονη εγχώρια γενιά αρχιτεκτόνων να μεγαλώσει κυρίαρχα με ανδρικά πρότυπα επαγγελματιών-δασκάλων που διαμόρφωσαν το ελληνικό ιδίωμα στην αρχιτεκτονική τον αιώνα που πέρασε. Ονόματα σημαντικών ανδρών αρχιτεκτόνων όπως ο Δημήτρης Πικιώνης, ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης, ο Άρης Κωνσταντινίδης και ο Τάκης Ζενέτος είναι ευρέως γνωστά για το έργο τους ενώ, από την άλλη, με αρκετή δυσκολία ανακαλύπτουμε τη δημιουργία και τη δράση που ανέπτυξαν γυναίκες αρχιτεκτόνισσες της αντίστοιχης εποχής. Υπάρχει κάποια Ελληνίδα αρχιτεκτόνισσα το έργο και η στάση της οποίας να λειτουργεί ως σημείο αναφοράς για την προσωπική σας πρακτική στο αρχιτεκτονικό πεδίο;

To έργο της Σουζάνας Αντωνακάκη, ο ποιητικός της λόγος, καθώς και η προσωπική της στάση, μας επηρέασαν από τα πρώτα μας βήματα. Η υλικότητα και αισθαντικότητα της αρχιτεκτονικής ήταν έκδηλη στην σχέση των κτηρίων και των υπαίθριων χώρων, στην  επεξεργασία των επιφανειών, στην χρήση του χρώματος, στον λόγο της. Όλα υπήρξαν ερεθίσματα ενός ανθρώπου με στοχαστικό πνεύμα.

Όταν είχαμε την χαρά να την ακούσουμε σε διαλέξεις και συζητήσεις, τα κείμενά της – που συχνά “πάντρευε” με αναφορές στην ποίηση και τη λογοτεχνία – μας ταξίδευαν πέρα από το όρια της πρακτικής αρχιτεκτονικής, στον χώρο της κριτικής σκέψης.

Υπήρξε δασκάλα, ακόμη και αν δεν είχαμε την ευκαιρία να τη συναντήσουμε στα πλαίσια της Αρχιτεκτονικής σχολής, ενσωματώνοντας μέσα στο έργο της την εμπειρία της γυναίκας που βιώνει με τον δικό της τρόπο τον χώρο.

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, μια πολύ σημαντική κατάκτηση των τελευταίων δεκαετιών είναι η πρόσβαση που δόθηκε σε γυναίκες, όλων των κοινωνικών τάξεων, στο χώρο της εκπαίδευσης και συγκεκριμένα της αρχιτεκτονικής παιδείας. Έτσι, οι νέες γενιές αρχιτεκτόνων συμπεριλαμβάνουν, αριθμητικά, περισσότερες γυναίκες σε σχέση με τις δεκαετίες του ’70, του ’80 και του ’90. Επιπρόσθετα, οι νέες αρχιτεκτόνισσες φαίνεται να προσεγγίζουν την αρχιτεκτονική σύμφωνα με μια νέα υβριδική αντιμετώπιση, μέσα από το πρίσμα της διεπιστημονικότητας, φέροντας, κατά πλειοψηφία, πλούσιο ακαδημαϊκό και πρακτικό υπόβαθρο από διαφορετικά πεδία των τεχνών και των επιστημών. Κατά αντιστοιχία, η σχεδιαστική πρακτική των Amalgama Architects διαποτίζεται από μεγάλο εύρος επιρροών από το ευρύτερο πεδίο της τέχνης, της μελέτης του δημόσιου χώρου και φυσικά της αρχιτεκτονικής. Πόσο σημαντική είναι η διεπιστημονική προσέγγιση στο έργο σας και ποια θα ορίζατε ως τα σημαντικότερα οφέλη που προσφέρει στη σχεδιαστική διαδικασία;

Το μπόλιασμα των θεωρητικών αναφορών και των βιωμάτων μας προέκυψε μέσα από την επιθυμία και την ανάγκη να δημιουργήσουμε χωρικές αφηγήσεις, γεννημένες από την τριβή μεταξύ των πεδίων του ενδιαφέροντος μας. Οι επιμέρους σπουδές μας πάνω στην τέχνη, την τεχνολογία αλλά και την ίδια την Αρχιτεκτονική σε σχέση με τον δημόσιο χώρο, αποτέλεσαν τα θεμέλια αυτής της αναζήτησης. Κάθε στιγμή της καθημερινότητας που συλλαμβάνει το βλέμμα κι ο νους μας -ένα έργο τέχνης, μια ευεργετική σκιά, ένα λογοτεχνικό κείμενο, η πολιτική και κοινωνική δράση- όλα συντελούν στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε και κατανοούμε τον χώρο. Τοποθετώντας το κάθε έργο σε διάλογο με όλα τα παραπάνω, μέσα από μια -εν τη γενέσει- νοητική διαδικασία, αναζητούμε τις συμβολικές και συναισθηματικές διαστάσεις της αρχιτεκτονικής.

«Η Αρχιτεκτονική οργανώνει τα όρια του φόβου», έλεγε ο Δ. Φατούρος.

Όπως η Τέχνη ή όπως ο έρωτας. Εστιάζουμε στην ποιητική του χώρου, στην αναζήτηση της ουσίας από την αρχή ακόμα της συνθετικής διαδικασίας, που αποτελεί και το πιο μύχιο χαρακτηριστικό της δουλειάς μας. Στοχεύοντας σε μια αρχιτεκτονική -όχι μόνο ως γνωστικό πεδίο- αλλά κυρίως ως χωρικό βίωμα. Άλλωστε, αρχιτεκτονική σημαίνει ένας κόσμος ολόκληρος, μια συνθήκη που συνδέει τον άνθρωπο με τις Λέξεις και τα Πράγματα. Αν η προσέγγισή μας έχει -εν τέλει- λειτουργήσει ευεργετικά στα έργα μας, είναι μια απάντηση που θα δοθεί από τον χρόνο και από τους ανθρώπους που κατοικούν και αλληλοεπιδρούν με αυτά.

Εκτός από τη διεπιστημονική θεώρηση της αρχιτεκτονικής, ένα ακόμα στοιχείο που φαίνεται να εισάγει η νέα γενιά αρχιτεκτόνων στο χώρο, είναι η συνεργατική πρακτική. Αντλώντας σαφείς επιρροές από την εργασιακή πραγματικότητα στο εξωτερικό, η πρακτική των προσωποκεντρικών γραφείων με ιεραρχική δομή σταδιακά εγκαταλείπεται, από τις νέες γενιές επαγγελματιών, με την συνεργασία και τη διεπιστημονικότητα να παράγουν ένα νέο υβριδικό μοντέλο γραφείου-κολεκτίβας. Πως αντιλαμβάνεστε τη συνεργασία στην επαγγελματική σας καθημερινότητα εντός και εκτός γραφείου και ποια είναι για εσάς η ιδανική μορφή για το αρχιτεκτονικό στούντιο των επόμενων δεκαετιών στη χώρα;

Οφείλουμε στα χρόνια των σπουδών μας τον σπόρο της συνεργασίας και της ομαδικής δουλείας. Την συνειδητοποίηση ότι πέρα από κάθε διεκδίκηση για ατομική προβολή, το πεδίο στο οποίο προβάλλονται όλες οι προθέσεις μας είναι το ίδιο το έργο. Άλλωστε η αρχιτεκτονική δεν αποτελεί αυτοσκοπό και αυτοεγκώµιo. Ο χώρος ως υλοποιημένη πρόθεση και κατάθεση αποκτά νόημα και ολοκληρώνεται από τη στιγμή που κατοικείται. Αυτή η κοινή μας αξία, πέρασε από τον χώρο του πανεπιστημίου και στην επαγγελματική μας σχέση.

Υπάρχει συνεχής διάλογος και αλληλεπίδραση σε ένα ισότιμο πλαίσιο, όπου η ατομική πρωτοβουλία και η διαφορετικότητα “ζυμώνονται” και μεταφράζονται σε ένα συλλογικό αποτέλεσμα, σε ένα Αμάλγαμα των μοναδικών χαρακτηριστικών και ικανοτήτων της κάθε μιας.

Αυτό το “πάντρεμα” αποτελεί και μία από τις βασικότερες αρχές της λειτουργίας του γραφείου μας, κάτι που επικοινωνείται και μέσα από το έργο μας. Η ομαδικότητα δεν περιορίζεται στα στενά όρια του γραφείου, αλλά έχει πλέον περάσει στις σχέσεις με τους συνεργάτες μας, καθώς και με τους ανθρώπους που μας εμπιστεύονται για την δημιουργία των προσωπικών τους χώρων. Και είναι η ίδια επιθυμία για νέες ζυμώσεις και αναζητήσεις που κρατά και την πόρτα του γραφείου μας πάντα είναι ανοιχτή σε νέες συνεργασίες. Το ιδανικό αρχιτεκτονικό γραφείο του μέλλοντος! Θα ήταν ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα για διαγωνισμό ιδεών. Δεν θα τολμήσουμε να προσεγγίσουμε την μορφή του μέσα σε λίγες γραμμές.

Ελπίζουμε όμως σε αυτό: Σε γραφεία όπου όλες οι φωνές θα ακούγονται ισάξια, φωνές με γνώμονα πάντα την ευτυχία των ανθρώπων.

Το αρχιτεκτονικό έργο έρχεται από τη σχεδιαστική απεικόνιση στο φυσικό χώρο μέσα από την πολυεπίπεδη διαδικασία της κατασκευής, μέσα από το εργοτάξιο, έναν κατεξοχήν ανδροκρατούμενο χώρο. Μιλήστε μας για την εμπειρία σας ως γυναίκες αρχιτέκτονες-μηχανικοί σε αυτό τον χώρο.

Η σχέση μας με το εργοτάξιο είναι συνεχής και συνεπής. Από την αρχή βρεθήκαμε με μαστόρους που μας φέρθηκαν με σεβασμό και μέσα από την συνεργασία μας μάθαμε αρκετά -και συνεχίζουμε να μαθαίνουμε. Ρωτάμε, εξηγούμε, αναθεωρούμε και επανασχεδιάζουμε επι τόπου -σε έναν συνεχή διάλογο. Σημαντικό είναι να αναφέρουμε πώς πριν ακόμα φτάσουμε στο εργοτάξιο, αφιερώνουμε  ώρες δουλειάς στο σχεδιαστήριο για να προετοιμαστούμε για κάθε έργο, ώστε να μπορούμε να ανταπεξέλθουμε στη δημιουργική πράξη που απαιτεί η κατασκευή.

Πιστεύουμε με βεβαιότητα πώς το εργοτάξιο είναι ένας χώρος όπου η σωστή προετοιμασία και η γνώση ξεπερνά οποιαδήποτε εμπόδια και αμφισβητήσεις – ακόμη κ αν αυτά υπάρξουν.

Το μόνο που αποτελεί έκπληξη για κάποιους όταν μας συναντούν για πρώτη φορά στο εργοτάξιο, είναι όταν αρκετές φορές λειτουργούμε αυθόρμητα και παρορμητικά με τα χέρια, μετακινώντας υλικά και αντικείμενα, στην αναζήτηση της τελικής μορφής.  

---