Research thesis by Sophia Theodoridou & Stella Koukosoula analyses the example of Makronisos island as a place of political exile and confinement, as a typical example of heterotopia so as to investigate its spatial and social identity and draw conclusions on the modern heterotopias of our times.
-text by the authors
The object of this research project is the investigation of the “spaces of otherness”, spaces that happen rather than exist somewhere, “other” and different spaces from the usual. More specifically, we look back at the recent past, in places of political exile and confinement, specifically analyzing the example of the island “Makronisos”. We don’t focus so much on the historical events and archives, but our concern is on the experienced place itself and its passage in the time.
The “entity” Makronisos is investigated in terms of its spatial and social identity with the ultimate goal of examining the conditions and transferring the conclusions to modern heterotopias.
Over the course of time, space changes roles and under the conditions of heterotopia, it becomes the space of the other, something that is different and socially foreign. This unfolds a new intention for how, finally, the “space of the other”, the other space can through modern reality turn into something that only stranger is not after all.
The approach of the place is done in the context of the present research project through the introduction of some central concepts. We could schematically arranged them in two poles, or rather more correctly in two starting points: on the one hand the heterotopia, as a passage relationship from the familiar to the other, a space in complete deviation and isolation from society and, on the other hand the collective memory and oblivion, as an experience of the past and the present, as the metaphor of a general truth. What is the relationship between the two poles and what is at stake in the case of Makronisos?
It is already clear from the outset, that the course of this approach to this place is to some extent prescribed, it does not passively investigate but actively seeks to identify the points where the two poles converge and give rise to useful prospects in the present or in the future. Thus the place of exile, Makronisos, can be the place of any social, political, racial or religious confinement, the surroundings and the walls of any prison for those who deviate and differ from the agreed norm and the commonly accepted value.
So what does a political exile have in common with a refugee of today?
How can Makronisos say anything about closed accommodation structures?
Is the identity of the different and how to deal with it the same?
If in recent Modern Greek history, the archipelago became, for some people, a place of forced exile, for some others the sea can be turn into a territory in which someone is forced to find himself/herself without being able to recognize habits, that he/she is a part of, a place of a life in suspension. And if for the exiles and displaced persons the archipelago punishes with isolation and the supervised daily routine of the exception, for the refugees the archipelago hostile and frightening, as it is, punishes with the uncertainty and the dangers of transit. (Stavridis, 2010)
It is in our judgment what moments of history we choose to tell the rest of our narrative. Therein lies the importance of space. To preserve over the time the memories so as not to be lost in oblivion and to place them in modern reality.
Facts & Credits
Project title In exilium. From the heretopia of Makronisos to the modern form of exile.
Students Sophia Theodoridou, Stella Koukosoula
Date September 2020
Course Research thesis
Supervisors Alkmini Paka, Stergios Galikas
Institution School of Architecture, Aristotle University of Thessaloniki
Η ερευνητική εργασία της Σοφίας Θεοδωρίδου και της Στυλιανής Κουκοσούλα εξετάζει τη νήσο Μακρόνησο ως τόπο πολιτικής εξορίας και εγκλεισμού, ως χαρακτηριστικό παράδειγμα ετεροτοπίας, με απώτερο σκοπό να αναλυθεί η χωρική και κοινωνική της ταυτότητα και να εξαχθούν συμπεράσματα για τη δημιουργία και τον χειρισμό των σύγχρονων ετεροτοπιών και χώρων εξαίρεσης της εποχής μας.
-κείμενο από τις δημιουργούς
Η παρούσα εργασία έχει ως ερευνητικό αντικείμενο τη διερεύνηση των «χώρων ετερότητας», χώρων που συμβαίνουν μάλλον παρά υπάρχουν κάπου, χώρων «έτερων» και διαφορετικών από τους συνηθισμένους. Πιο συγκεκριμένα, κοιτάζουμε πίσω στο πρόσφατο παρελθόν, σε τόπους πολιτικής εξορίας και εγκλεισμού, αναλύοντας συγκεκριμένα το παράδειγμα της νήσου «Μακρόνησος». Δεν εστιάζουμε τόσο στα ιστορικά γεγονότα και αρχεία αλλά είναι ο ίδιος ο βιώμενος τόπος και το πέρασμα του στο χρόνο, το ζήτημα που μας απασχολεί.
Η «οντότητα» Μακρόνησος διερευνάται ως προς τη χωρική και την κοινωνική της ταυτότητα με απώτερη στόχευση να εξετασθούν οι συνθήκες και να μεταφερθούν τα συμπεράσματα στις σύγχρονες ετεροτοπίες.
Μέσα στο πέρασμα του χρόνου, ο χώρος αλλάζει ρόλους και υπό τις συνθήκες της ετεροτοπίας, γίνεται ο χώρος του άλλου, κάτι δηλαδή διαφορετικό και κοινωνικά ξένο. Ξεδιπλώνεται έτσι μία νέα πρόθεση για το πώς τελικά, ο «χώρος του άλλου», ο έτερος χώρος μπορεί μέσω της σύγχρονης πραγματικότητας να μετατραπεί σε κάτι που μόνο ξένο δεν είναι τελικά.
Η προσέγγιση του τόπου γίνεται στα πλαίσια του παρόντος ερευνητικού εγχειρήματος μέσω της εισαγωγής ορισμένων κεντρικών εννοιών. Θα μπορούσαμε σχηματικά να τις διατάξουμε σε δύο πόλους, ή μάλλον ορθότερα σε δυο αφετηρίες: από τη μια η ετεροτοπία, ως σχέση διάβασης από το οικείο στο έτερο, χώρος σε πλήρη απόκλιση και απομόνωση από την κοινωνία και από την άλλη η συλλογική μνήμη και λήθη, ως βίωμα του παρελθόντος και του παρόντος, ως η μεταφορά μίας γενικής αλήθειας. Ποια η σχέση μεταξύ των δυο πόλων και ποιο το διακύβευμα στην περίπτωση της Μακρονήσου;
Διαφαίνεται ήδη εξαρχής ότι η πορεία της εν λόγω προσέγγισης αυτού του τόπου είναι σ ’ένα βαθμό προδιαγεγραμμένη, δε διερευνά παθητικά αλλά επιδιώκει ενεργά να εντοπίσει τα σημεία όπου οι δυο πόλοι συγκλίνουν και γεννούν προοπτικές ωφέλιμες στο παρόν ή στο μέλλον. Έτσι λοιπόν ο τόπος της εξορίας, η Μακρόνησος, μπορεί να είναι ο τόπος του οποιουδήποτε κοινωνικού, πολιτικού, φυλετικού ή θρησκευτικού εγκλεισμού, ο περίγυρος και οι τοίχοι οποιασδήποτε φυλακής για όσους αποκλίνουν και διαφέρουν από τη συμφωνημένη νόρμα και την κοινής αποδοχής αξία.
Τι κοινό μπορεί να έχει λοιπόν ένας πολιτικός εξόριστος με έναν πρόσφυγα του σήμερα;
Πως μπορεί η Μακρόνησος να πει κάτι για τις κλειστές δομές φιλοξενίας;
Είναι ίδια η ταυτότητα του διαφορετικού και ο τρόπος αντιμετώπισης της;
Αν στην πρόσφατη νεοελληνική ιστορία, το αρχιπέλαγος έγινε, για κάποιους, τόπος αναγκαστικής εξορίας, για κάποιους άλλους η θάλασσα μπορεί να μετατραπεί σε επικράτεια στην οποία κανείς υποχρεώνεται να βρεθεί χωρίς να μπορεί να αναγνωρίσει συνήθειες που τον περιλαμβάνουν, τόπος μια ζωής σε αναστολή. Και αν για τους εξόριστους και τους εκτοπισμένους το πέλαγος τιμωρεί με την απομόνωση και την επιτηρούμενη καθημερινότητα της εξαίρεσης, για τους πρόσφυγες το πέλαγος εχθρικό και επίφοβο τιμωρεί με την αβεβαιότητα και τους κινδύνους της διέλευσης. (Σταυρίδης, 2010)
Είναι στη κρίση μας ποιες στιγμές της ιστορίας θα επιλέξουμε για να διηγηθούμε τη συνέχεια της αφήγησης μας. Εκεί έγκειται και η σημασία του χώρου. Να διατηρήσει στο πέρασμα του χρόνου τις μνήμες για να μη χαθούν στη λήθη και να τις τοποθετήσει στη σύγχρονη πραγματικότητα.
Στοιχεία έργου
Τίτλος εργασίας ἐξαιρεῖν. Από την ετεροτοπία της Μακρονήσου στις σύγχρονες μορφές εξορίας.
Φοιτήτριες Σοφία Θεοδωρίδου, Στυλιανή Κουκοσούλα
Εξεταστική περίοδος Σεπτέμβριος 2020
Μάθημα Ερευνητική εργασία
Επιβλέποντες καθηγητές Αλκμήνη Πάκα, Στέργιος Γαλίκας
Σχολή Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
READ ALSO: Αφετηρία περιήγησης στο ιστορικό, πολιτιστικό και φυσικό τοπίο στην Αντίπαρο και το Δεσποτικό | από τη Χρυσή-Λήδα Σκορδίλη και τη Δανάη Τσέλου