Με εφαλτήριο την προτροπή του Αισώπου «φίλους κτίζε και μη χρήματα», οι εικαστικοί Εριφύλη Βενέρη και Νάιρα Στεργίου, που γνωρίστηκαν το 2017 στα πλαίσια της documenta 14 για να δημιουργήσουν το 2018 το συνεργατικό επιμελητικό σχήμα COMOTIRIO, μίλησαν με την Μελίνα Αρβανίτη-Πολλάτου για τη φιλία ως αγαθό που δημιουργεί δίκτυα και διαμορφώνει εναλλακτικές καλλιτεχνικές στρατηγικές, για το παράδειγμα της σύγχρονης ελληνικής εικαστικής πραγματικότητας, όπου το μεγαλύτερο μέρος της εμπορικής σκηνής έχει αντικατασταθεί από ανεξάρτητες αυτοοργανωμένες πρωτοβουλίες και συνεργατικά μοντέλα, καθώς και για επίκαιρες αναγνώσεις ζητημάτων έμφυλης τέχνης.
Το επιμελητικό σχήμα COMOTIRIO οργανώνει την ομαδική εικαστική έκθεση BFFEAE (best friends forever and ever), με κεντρική θεματική τη γυναικεία φιλία και συνεργασία στο πλαίσιο της σύγχρονης ελληνικής καλλιτεχνικής σκηνής, που θα πραγματοποιηθεί την περίοδο 5-10 Ιουλίου 2022 στη Δημοτική Πινακοθήκη Καλλιθέας “Σοφία Λασκαρίδου” με τη συμμετοχή 9 σύγχρονων γυναικείων καλλιτεχνικών συνεργατικών σχημάτων.
Συνέντευξη στη Μελίνα Αρβανίτη-Πολλάτου
Πιστεύετε πως η φιλία μπορεί να αλλάξει τον κόσμο ανατρέποντας καταπιεστικά μοτίβα αποκλεισμού και χειραγώγησης, που υφίστανται συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, όπως οι γυναίκες, στη πάροδο των αιώνων;
Υιοθετώντας μεν την προτροπή του Αισώπου «φίλους κτίζε και μη χρήματα» σε μια δυσοίωνη δε εποχή όπου βιώνουμε την ανατροπή της φράσης αυτής με τα πάντα να βασίζονται στο τρίπτυχο χρήμα/παραγωγή/κατανάλωση, φαντάζει ίσως ουτοπικό ότι η φιλία μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Και όμως, έχει από υπολογίσιμη έως τεράστια δύναμη σε διαπροσωπικό επίπεδο. Η φιλία, μια εκδοχή της αγάπης και της φροντίδας, χαροποιεί, καταπραΰνει, παρηγορεί, ενθαρρύνει, αναπτερώνει, ενώνει, κινητοποιεί.
Μέσα από αυτή την προσέγγιση, η φιλία ίσως να μην μπορεί να αλλάξει άρδην τον κόσμο, σίγουρα όμως μπορεί να επιφέρει αλλαγές και να επιτύχει ανατροπές ως συνεκτικό στοιχείο, ως ενωτικός μηχανισμός.
Εστιάζοντας στο εδώ και το σήμερα, αυτό αποδεικνύεται μέσα από το παράδειγμα της σύγχρονης ελληνικής εικαστικής σκηνής, όπου το μεγαλύτερο μέρος της εμπορικής σκηνής έχει αντικατασταθεί από ανεξάρτητες αυτοοργανωμένες πρωτοβουλίες και συνεργατικά μοντέλα -είτε ως θέση είτε ως σύμπτωμα. Η φιλία, όπως προκύπτει από τη στενή παρατήρηση τέτοιων πρωτοβουλιών, αποτελεί ένα αγαθό που δημιουργεί δίκτυα και διαμορφώνει εναλλακτικές καλλιτεχνικές στρατηγικές, παρακάμπτοντας το κατασταλτικό ζήτημα έλλειψης χρηματοδότησης, προώθησης και έξωθεν στήριξης γενικότερα.
Ανήκουμε κι εμείς στο ανεξάρτητο εικαστικό πλαίσιο της Αθήνας. Ο προσωπικός μας δεσμός επιβεβαιώνει τη δυναμική ενός παρήγορου λόγου (κάτι που μεταξύ μας ονομάζουμε „πατ πατ“, όταν η μια απελπίζεται και η άλλη της ανεβάζει στροφές), πόσο σημαντικό είναι να μοιράζεσαι τη στιγμή της ολοκλήρωσης ενός αποτελέσματος ή μιας επιτυχίας, πόσο θα αδυνατούσαμε να υλοποιήσουμε ιδέες και σχέδια εκτός της συμμαχίας μας.
Στα παραδείγματα γυναικείας φιλίας, που παραθέτετε στη περιγραφή της έκθεσης, διαβάζουμε για τις φεμινίστριες και ακτιβίστριες Susan B. Anthony και Elizabeth Cady Stanton, τους κινηματογραφικούς χαρακτήρες Θέλμα και Λουίζ αλλά και την τετράδα της τηλεοπτικής σειράς Sex and the City. Πως εκτιμάτε ότι συνυπάρχουν, στις μέρες μας, η φεμινιστική θεωρία, ο ακτιβισμός και η ποπ κουλτούρα; Πως αλληλοεπηρεάζονται και πως γονιμοποιούνται εκατέρωθεν;
Εμείς φανταζόμαστε τις Λασκαρίδου και Φλωρά-Καραβία, το εφαλτήριο δίδυμο του εγχειρήματος, να οδηγούν το κόκκινο κάμπριο των Θέλμα και Λουίζ και να πίνουν cosmopolitan στο Μανχάταν, ορίζοντας ένα πεδίο-τερέν συνύπαρξης και κριτικής αντιπαράθεσης, όπου αποκαλύπτονται παραφωνίες αλλά και δυνατότητες.
Η έκθεση προτείνει επίκαιρες αναγνώσεις ζητημάτων έμφυλης τέχνης, συνεργατικών μοντέλων, διεκδίκησης και αυτοοργάνωσης.
Θέλουμε να τονίσουμε ότι μιλάμε για μια έκθεση no-budget και είμαστε αφενός περήφανες που καταφέραμε να τη στήσουμε και αφετέρου ευγνώμονες προς τις συμμετέχουσες που εναγκάλισαν το εγχείρημα και προσαρμόστηκαν στις παραμέτρους. Υπάρχει, όπως γνωρίζετε, μια μόνο δυνατότητα για κρατική υποστήριξη-επιχορήγηση, την οποία δεν καταφέραμε να αποσπάσουμε. Απευθυνθήκαμε λοιπόν για συμβολικά ποσά υποστήριξης σε ιδιώτες, γυναίκες influencer, τηλεοπτικά πρόσωπα, εταιρείες καλλυντικών που προτάσσουν καθημερινά τις φεμινιστικές τους πεποιθήσεις και τη γυναικεία αλληλεγγύη μέσω καμπανιών και social media, κοινώς στη σύγχρονη ποπ κουλτούρα, αλλά εις μάτην. Στην έκθεση καλέσαμε γυναικεία σχήματα, παγιωμένα ως συνεργατικά, και καλλιτέχνιδες, που δρουν αυτόνομα, να συνεργαστούν με μια φίλη τους δημιουργό, σε μια νέα κοινή παραγωγή.
Μέσα από τις πρακτικές τους θα κάλυπταν ένα φάσμα που άπτεται του woman power σήμερα.
Σχολιάζοντας, είτε παραπλεύρως είτε μετωπικά, παγιωμένες αντιλήψεις και στερεότυπα του γυναικείου υποκειμένου ιστορικά, μέσα από τoν οπτικό πολιτισμό (visual culture) και την pop culture, θα παρουσιαστούν οι συμμετοχές:
α) των Θεοδώρα Μαλάμου και Μυρτώ Ξανθοπούλου με ένα φωτογραφικό έργο που έχει σαν πρωταγωνιστή το καπέλο ως δηλωτικό του φύλου, της κοινωνικής τάξης και της επίσημης περίστασης. Το „Pure morning“ θέτει ερωτήματα για τις συμβάσεις και τη γυναικεία αυτοδιάθεση και εισάγει έναν νέο κόσμο μυστικών κωδίκων προς τη γόνιμη δύναμη της τέχνης.
β) των Νυφών του Μάλτεπε (Εύα Γιαννακοπούλου και Περσεφόνη Μύρτσου). Με αισθητική δανεισμένη από τις τηλεοπτικές σαπουνόπερες, βιντεοσκοπούν τις προσωπικές τους ζωές, τη μητρότητα, τις ανορθόδοξες μορφές συντροφικότητάς τους, τις θέσεις τους αναφορικά με τον εθνικισμό, τη σεξουαλικότητα, τον φεμινισμό.
γ) των Μαρίνα Γιώτη και Κριστέλ Μακρή με την εγκατάσταση „Ούτε δούλα ούτε κυρά, μόνο data μπουρζουά“. Το έργο συζητάει την έμφυλη διαφήμιση του AJAX από τα 80s και ταυτόχρονα παραποιεί ένα γραπτό σύνθημα από το αθηναϊκό κέντρο.
Γύρω από τη γυναίκα μέσα από την εθνογραφία και τις πολτισμικές ιδιομορφίες και πρακτικές, έχουμε τις συμμετοχές των:
α) 2WO+1ΝΕ=2 (Στέλλα Παναγοπούλου και Βαλίσια Γκότση), το ethical designer brand που εμπνέεται κάθε συλλογή του από ένα μέρος του κόσμου. Εδώ, εμπνευσμένες από το Denver του Colorado, συζητούν παραδείγματα εργαζομένων γυναικών που εργάστηκαν τον 19ο αιώνα ισάξια δίπλα σε άντρες, ή ακόμα και πρωτοστάτησαν, σε διάφορα πεδία.
β) Μαριλένα Αλιγιζάκη και Μάρω Μιχαλακάκου με την περφόρμανς „Χείρες αβραί“ που θα κεράσουν τους επισκέπτες γλυκό τριαντάφυλλο και θα τους ράνουν με ροδόνερο (κέρασμα, γεύση, μαγειρική, οικιακές πρακτικές, τελετουργικό). Οι αναφορές τους πηγάζουν από την προσωπική ιστορία αγάπης της Λασκαρίδου με τον ποιητή Περικλή Γιαννόπουλο.
γ) Flower Girls (Ελευθερία Κοτζάκη, Δήμητρα Σταματοπούλου, Χριστίνα Σπανού), οι οποίες ακολουθούν επαναλαμβανόμενες τελετουργίες μαγειρικής και προσφοράς βρώσιμων λουλουδιών.
Από τον φεμινιστικό ακτιβιστικό χώρο χαιρόμαστε ιδιαίτερα για τη συμμετοχή του Ελληνικού Δικτύου Γυναικών Ευρώπης. Η κα Νίκη Ρουμπάνη, πρόεδρος του ΕΔΓΕ θα μας παραχωρήσει εννέα πάνινες κούκλες προς παρουσίαση (όσες και οι συμμετοχές της έκθεσης), οι οποίες δημιουργήθηκαν από τα θύματα σωματεμπορίας που φιλοξενήθηκαν στον ξενώνα του Δικτύου.
Τέλος, δύο συμμετοχές έχουν χαρακτήρα άκρως εορταστικό, υπέρ της φιλίας και ενάντια σε εμπόδια και φραγμούς δράσης ή αυθυπαρξίας:
α) η δική μας, COMOTIRIO
β) η live περφορμανς του μουσικού σχήματος ΑΝΑΦΑΝΔΟΝ (Αφροδίτη Μπόμπορα, Φανή Κάβουρα, Φωτεινή Ρεντζή), που ανατρέπει την αντίληψη περί ρεμπέτικης και λαϊκής μουσικής παράδοσης ως αποκλειστικά αντρικής (τουλάχιστον σε επίπεδο οργανοπαιξίας).
Το επιμελητικό σχήμα COMOTIRIO είναι η δική σας ιστορία γυναικείας φιλίας και συνεργασίας ενώ στην έκθεση BFFEAE, εκτός από τη σύλληψη της ιδέας και την επιμέλεια, συμμετέχετε και οι ίδιες με το έργο Ε.Ν. & BFFEAE KIT / COMOTIRIO VERSION. Μιλήστε μας για αυτή τη σύμπραξη από τη γέννηση της έως και σήμερα.
Αυτοπροσδιοριζόμαστε αρχικά ως εικαστικοί. Συνεργαζόμαστε από το 2018, γνωριστήκαμε το 2017 στο ΕΜΣΤ όπου δουλεύαμε και οι δύο στο πλαίσιο της documenta 14. Είχαμε μόλις επιστρέψει σε μια Αθήνα με την οποία είχαμε κόψει δεσμούς και έπρεπε να επανασυνδεθούμε με τη σκηνή. Περιττό να πούμε ότι κανείς δεν μας περίμενε μετά βαΐων και κλάδων. Είχαμε πάρα πολλές ιδέες που κινούνταν στην ίδια αισθητική και συναφές εννοιολογικό πλαίσιο, ενώσαμε δυνάμεις για να βρούμε τρόπους να τις πραγματοποιήσουμε. Με τον καιρό αναπτύχθηκε ένα modus λειτουργίας μας που αυτοματοποιήθηκε.
Συντονιστήκαμε σε ένα σχήμα που το τροφοδοτούσαμε με όρεξη καθημερινά προς διάφορες κατευθύνσεις, όπως κοινά έργα, κοινές εισηγήσεις, διοργάνωση και επιμέλεια ομαδικών πρότζεκτ ή pop-up events στα οποία πάντα έχουμε και συμμετοχή.
Τα τελευταία δύο χρόνια, έχοντας αρχίσει να μετουσιωνόμαστε σε κάτι πιο οργανικό από την περιοδική συνεργασία δύο αυτόνομων προσώπων, θελήσαμε να δώσουμε ένα ενιαίο όνομα στη σύμπραξή μας.
Έτσι προέκυψε το COMOTIRIO το οποίο, θρασύτατα και με κεφαλαία γράμματα, δηλώνει παρουσία προς αποδόμηση στεγανών, υποτιμητικών, σεξιστικών συνδηλώσεων-αναγνώσεων και αυτονομία προς νέες περιπέτειες και εμπειρίες.
Στην επικείμενη έκθεση, η οποία βασίζει τη σύλληψή της στη διαπροσωπική μας σχέση, επιλέξαμε να παρουσιάσουμε ένα έργο σπονδυλωτό, που απαρτίζεται δηλαδή από δύο μέρη, δουλεμένα μεμονωμένα από την κάθε μια μας και αφιερωμένα στην άλλη, προς τιμήν της. Τα δύο μέρη, οι επιμέρους τίτλοι των οποίων έχουν ενωθεί με &, φορμαλιστικά και χρωματικά ταιριάζουν ανά σημεία και διαφοποιούνται σε άλλα και θα στηθούν ως ενιαία εγκατάσταση, αντιπροσωπεύοντας τη δράση μας, που συμβαίνει μεν από δύο άτομα, παρουσιάζεται δε, μη-διακριτά, ως απόρροια του συνόλου μας.
Το COMOTIRIO είναι το συνεργατικό σχήμα των εικαστικών Νάιρας Στεργίου και Εριφύλης Βενέρη. Μοιράζονται το ίδιο artist-studio με βάση την Αθήνα, βρισκόμενες σε διαρκή συνδιαλλαγή και ανταλλαγή απόψεων και ιδεών. Η αλληλοεπιρροή τους οδηγεί σε οριζόντιες συνεργασίες γύρω από τις θεματικές της σκηνοθετημένης εμπειρίας, της μυθοπλασίας, του καλλωπισμού και της Ομορφιάς. Κύρια πρακτική τους αποτελεί η διοργάνωση ανεξάρτητων εκθέσεων σύγχρονης τέχνης σε ιδιαίτερους χώρους με ιστορικότητα και σημειολογία. Μερικά από τα event τους: “Let’s Supper, Mr. Iolas / Resurrection RE”, Βίλα Ιόλα (2019), “The Love Boat”, Πάρκινγκ Απορριμματοφόρων Δήμου Αθηναίων (2020), “Flowers-Plants-Decorations”, Ανθοπωλεία Συντάγματος (2021), κ.ά.
Η Νάιρα Στεργίου (1984, Αθήνα) σπούδασε Ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και συνέχισε με μεταπτυχιακές σπουδές (MFA) στη Koninklijke Academie voor Schone Kunsten στην Αμβέρσα στο Βέλγιο. Στην Αμβέρσα, ολοκλήρωσε δεύτερες μεταπτυχιακές σπουδές στο Campus Sint Lucas στο πρόγραμμα Master of Research in Art and Design. Ολοκλήρωσε 2 κύκλους σπουδών Θεολογίας στο Orthodox Onderwijs, Theologisch, Instituut Saint-Serge στην Γάνδη (Βέλγιο). Στη συνέχεια πραγματοποίησε τρίτο μεταπτυχιακό κύκλο σπουδών στο Πανεπιστημίο Κρήτης (ΠΜΣ) στη Νεοελληνική Λογοτεχνία. Είναι διδάκτορας στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών Αθηνών με την υποστήριξη του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών. Για το 2020-21 δίδαξε ως ακαδημαϊκή υπότροφος στο Τμήμα Εικαστικών Τεχνών της ΑΣΚΤ. Για το 2021-22 διδάσκει στο Τμήμα Παραστατικών και Ψηφιακών Τεχνών στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.
Η Εριφύλη Βενέρη (1983, Αθήνα) σπούδασε Ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και συνέχισε με μεταπτυχιακές σπουδές στο MFA πρόγραμμα Public Art and New Artistic Strategies του Bauhaus University Weimar στη Γερμανία με την υποστήριξη του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρου Σ. Ωνάση. Πραγματοποίησε επίσης δεύτερες μεταπτυχιακές σπουδές στο ΜΑ πρόγραμμα Art in Context του University of the Arts Berlin με την υποστήριξη του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, ενώ το 2012 έλαβε το Β’ βραβείο του Ιδρύματος Γιάννη και Ζωής Σπυροπούλου για τη γενική καλλιτεχνική της πρακτική. Είναι διδάκτορας στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας με την υποστήριξη του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών. Από το 2020 διδάσκει ως ακαδημαϊκή υπότροφος στο Τμήμα Εικαστικών Τεχνών της ΑΣΚΤ.
Διαβάστε περισσότερα για την την ομαδική εικαστική έκθεση BFFEAE από το επιμελητικό σχήμα COMOTIRIO, εδώ!
READ ALSO: JBF apartment in Kypseli, Athens | ECUALab - Anka Arvanitidi & Maria Peteinaki