Η αρχιτεκτονική, ως επιστήμη με ισχυρή κοινωνική διάσταση δεν μπορεί να είναι ουδέτερη ή απομονωμένη από κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα.
Δεδομένης της ανατροπής της ιστορικής απόφασης της υπόθεσης Roe εναντίον Wade από το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, που καταργεί το συνταγματικό δικαίωμα στην άμβλωση μετά από σχεδόν 50 χρόνια, η αρχιτεκτονική κοινότητα έχει ευθύνη να μη μένει σιωπηλή, καθώς η αρχιτεκτονική συνδέεται με διαφορετικές πτυχές κάθε σώματος στο χώρο, που επιδιώκει την αυτονομία και την απελευθέρωση.
Η αρχιτεκτονική μπορεί να επηρεάσει διαφορετικές πτυχές της αυτοδιάθεσης του σώματος, από την αναπαραγωγή και τη μητρότητα μέχρι και το δικαίωμα στην άμβλωση.
Στο βιβλίο της Contested Spaces: Abortion Clinics, Women’s Shelters and Hospitals Politicizing the Female Body, η Lori Brown αναλύει πώς διάφορες πολιτικές οντότητες διαμορφώνουν τα φυσικά τοπία της ένταξης και του αποκλεισμού στην πρόσβαση στην αναπαραγωγική υγειονομική περίθαλψη. Μέσα από μία εκτενή έρευνα διερωτάται ποιες είναι οι ευθύνες της αρχιτεκτονικής σε σχέση με αυτήν τη χωρική σύγκρουση και, χρησιμοποιώντας μεθοδολογίες γραφής, σχεδίασης και χαρτογράφησης, διερευνά περιορισμούς και νομοθετικά όργανα που επηρεάζουν άμεσα την πολιτική των αμβλώσεων στις ΗΠΑ, το Μεξικό και τον Καναδά.
Σύμφωνα με τον Foucault (The Birth of the Clinic), η κλινική αποτελεί ένα χώρο βιοπολιτικού ελέγχου.
Πριν ανατραπεί στις ΗΠΑ το συνταγματικό δικαίωμα στην άμβλωση, η αρχιτεκτονική χρησιμοποιήθηκε ως ένα εργαλείο για τον περιορισμό της πρόσβασης στις αμβλώσεις, καθώς πολιτείες των ΗΠΑ χρησιμοποιούσαν ρυθμιστικούς κώδικες – όπως κώδικες ζωνών και δόμησης – για να κάνουν εξαιρετικά δύσκολη τη λειτουργία τους.1
Για παράδειγμα, σε μόλις τρία χρόνια μετά την έγκριση του νόμου Texas House Bill 2 (HB2) στην πολιτεία του Τέξας, ο οποίος απαιτούσε από τις κλινικές αμβλώσεων να πληρούν τα ίδια πρότυπα με άλλες εγκαταστάσεις χειρουργικής υγειονομικής περίθαλψης στην πολιτεία (χαμηλότερη αναλογία προσωπικού προς ασθενείς, μεγαλύτερες αίθουσες εξετάσεων, πλατύτερους διαδρόμους και πόρτες, πολύπλοκα συστήματα HVAC κ.ά.), οι κλινικές μειώθηκαν από 40 σε 16. Παράλληλα στις γειτονικές πολιτείες οι αμβλώσεις διπλασιάστηκαν.2
Η νομοθεσία “δεν είχε καμία σχέση με την πραγματική διαδικασία”, αλλά “επιβλήθηκε επειδή η αντιπολίτευση ήξερε ότι θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο να συμμορφωθούν (οι κλινικές) και θα ήταν απίστευτα επαχθές και ακριβό».3
Επιπρόσθετα, τα τελευταία χρόνια οι κλινικές αμβλώσεων στις ΗΠΑ αντιμετωπίζουν μία κλιμάκωση βανδαλισμού, παρενόχλησης και παρεμπόδισης από ομάδες κατά της άμβλωσης.
Η κλινική αμβλώσεων αποτελεί μία πολύπλοκη σχεδιαστική πρόκληση για τη μετατροπή ενός πολιτικά αμφισβητούμενου χώρου σε ένα χώρο ασφαλή και φιλικό.
Ωστόσο, οι αρχιτέκτονες είναι ικανοί να βοηθήσουν στο δικαίωμα στην άμβλωση τόσο μέσω του σχεδιασμού όσο και της τεχνογνωσίας, καθώς οι οικοδομικοί κώδικες και οι χώροι φροντίδας βρίσκονται στο επίκεντρο της συζήτησης και της νομοθεσίας.
O χώρος ανάρρωσης στο Diane L. Max Health Center, Planned Parenthood, Stephen Yablon Architecture (Photography Michael Moran)
Αν και λίγες κλινικές αμβλώσεων έχουν τη δυνατότητα να αναθέσουν το σχεδιασμό σε κάποιο αρχιτέκτονα, η κλινική Diane L. Max Health Center σχεδιασμένη από το αρχιτεκτονικό γραφείο Stephen Yablon Architecture αποτελεί την πρώτη κλινική της οργάνωσης Planned Parenthood of New York City (PPNYC).
Οι αρχιτέκτονες αντιμετώπισαν την πρόκληση να σχεδιάσουν έναν ανοιχτό, φωτεινό και φιλόξενο χώρο που, όμως, να πληρεί τις αυστηρές απαιτήσεις ασφάλειας και τις ανησυχίες περί απορρήτου.
Αν και το φυσικό φως πλημμυρίζει τα δωμάτια, τα παράθυρα των αιθουσών αναμονής, που βλέπουν στο δρόμο, είναι καλυμμένα με ημιδιαφανές φιλμ και το γυαλί είναι αλεξίσφαιρο. Το κέντρο υποδέχεται περίπου 17.000 ασθενείς κάθε χρόνο. Επιπλέον, παρέχει τεστ εγκυμοσύνης, συμβουλευτική αντισύλληψης, γυναικολογική φροντίδα, προσυμπτωματικό έλεγχο για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και του μαστού και εξετάσεις για H.I.V. και σεξουαλικά μεταδιδόμενες λοιμώξεις4
Το δωμάτιο θηλασμού και η ιστορία και η συζήτηση για το θηλασμό και το γάλα είναι ένα ακόμη ζήτηση που παραμένει για πολλά χρόνια στην αρχιτεκτονική και το χώρο.
Αν και ο θηλασμός αποτελεί μια φυσική διαδικασία, δεν είναι πάντα εύκολη και αποτελεί ως επί το πλείστον μία κρυφή και απομονωμένη δραστηριότητα.
Το 2010, ο νόμος Affordable Care Act(ACA) στις ΗΠΑ έδωσε σε εκατομμύρια εργαζόμενους το δικαίωμα σε ένα διάλειμμα (που μπορεί να είναι απλήρωτο) και σε έναν ιδιωτικό και καθαρό χώρο για το θηλασμό.5
Η Mathilde Cohen στο The Right to Express Milk (Yale Journal of Law & Feminism, Vol. 33, 2021) θέτει το ερώτημα αν το δωμάτιο θηλασμού, που ιδρύθηκε για πρώτη φορά στην ιστορία μέσα στο εργοστάσιο της Citroen στη Γαλλία, έχει αρνητικό ή θετικό αντίκτυπο για τις γυναίκες που θηλάζουν τα μωρά τους. 6 Με τη δημιουργία του δωματίου θηλασμού στο χώρο εργασίας η αναπαραγωγική εργασία απομονώνεται από την παραγωγική εργασία μέσω του χωρικού διαχωρισμού.
Με τη δημιουργία του δωματίου θηλασμού τίθεται ξανά το ερώτημα αν ο θηλασμός θα πρέπει να παραμείνει μία κρυφή και απομονωμένη δραστηριότητα ή αν θα πρέπει να γίνεται δημόσια.
Σύμφωνα με τον Paul Preciado και τη διάλεξη Benno Premsela 2017 που έδωσε κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης Thursday Night Live! στο Het Nieuwe Instituut, το γυναικείο σώμα θεωρήθηκε για πρώτη φορά αναπαραγωγικό σώμα τον 19ο αιώνα. Μέχρι τότε, οι νοσοκόμες θήλαζαν μωρά που δεν ήταν τα δικά τους σε δημόσιους χώρους.7
Το 1752, ο Carl Linnaeus δημοσίευσε ένα φυλλάδιο που παρότρυνε όλες τις γυναίκες να θηλάζουν τα δικά τους παιδιά, ώστε να μπορούν «να αποφύγουν τη μόλυνση των φυλών και των τάξεων». 8 Ως εκ τούτου, ο θηλασμός ενός άλλου μωρού έγινε απειλή της τάξης και της φυλής και το γάλα περιορίζεται στα κλειστά όρια της κατοικίας, το σύνορο του δημόσιου και του ιδιωτικού.
Η υποτίμηση της γυναικείας (μη αμειβόμενης) εργασίας, η ιδιωτικοποίηση των σωματικών υγρών και ο εγκλεισμός των γυναικών στον οικιακό χώρο είναι τα ζητήματα που κυριάρχησαν στις σχέσεις σώματος, φύλου και χώρου τα τελευταία πενήντα χρόνια – και τα οποία η αρχιτεκτονική πρέπει τώρα να επανεξετάσει.
1 “Architects Are Getting Ready for an Abortion-Clinic Building Spike”, Diana Budds, Curbed, 2022 https://www.curbed.com/2022/07/abortion-roe-architect-list.html?utm_source=twitter&utm_content=curbed&utm_campaign=curbed.socialflow&utm_medium=social
2 “Architects Are Getting Ready for an Abortion-Clinic Building Spike”, Diana Budds, Curbed, 2022 https://www.curbed.com/2022/07/abortion-roe-architect-list.html?utm_source=twitter&utm_content=curbed&utm_campaign=curbed.socialflow&utm_medium=social
3 Architect Magazine, “Architecture, TRAP Laws, and the Battle Over Abortion” https://www.architectmagazine.com/design/architecture-trap-laws-and-the-battle-over-abortion_o
4 “New Planned Parenthood Center in Queens Says ‘Welcome’ in Many Ways”, New York Times, 2016 https://www.nytimes.com/2016/04/14/nyregion/new-planned-parenthood-center-in-queens-says-welcome-in-many-ways.html
5 Reasonable Break Time for Nursing Mothers. A Notice by the Wage and Hour Division on 12/21/2010 https://www.federalregister.gov/documents/2010/12/21/2010-31959/reasonable-break-time-for-nursing-mothers
6 Mathilde Cohen, “The Right to Express Milk”, Yale Journal of Law & Feminism https://openyls.law.yale.edu/handle/20.500.13051/7138
7 Paul Preciado, 2017 Benno Premsela Lecture, Vimeo
8 Paul Preciado, 2017 Benno Premsela Lecture, Vimeo
READ ALSO: Office as second home - Kontaxakis Architects creates its livable office in Crete