Σε μια προσπάθεια ερμηνείας της λαϊκής, ανώνυμης ή παραδοσιακής κατοικίας σύμφωνα με τις διαχρονικές αρχές της βιωσιμότητας, η ερευνητική εργασία των Γεωργία Μανιατάκου και Εύα Ξενίδη με τίτλο “Αποδομώντας την ελληνική παραδοσιακή κατοικία: Μια στοιχειακή ανάλυση της λαϊκής αρχιτεκτονικής” διακρίνει και μελετά τα αρχιτεκτονικά της μέρη-στοιχεία. Με εργαλείο το έργο του Rem Koolhaas ‘Elements of Architecture’ η έρευνα προσεγγίζει ερωτήματα σχετικά με την παρουσία, την αξία και τα ενδεχόμενα σύγχρονης οικειοποίησης της γνώσης αυτής.
Οι προβληματισμοί της παρούσας ερευνητικής εργασίας είχαν ως αφετηρία τη συνειδητοποίηση πως κάθε αρχιτεκτονικό έργο του σήμερα, οφείλει να εντάσσεται στο παρελθόν, αλλά και να οραματίζεται το μέλλον. Και το γεγονός ότι το μέλλον αυτό οφείλει να στραφεί προς τις επιταγές της βιωσιμότητας.
Εξερευνώντας την έννοια αυτή στην ελληνική πραγματικότητα, διαπιστώνεται πως η αρχιτεκτονική της υπαίθρου αποτελεί ιστορική βάση για τις σύγχρονες πρακτικές βιωσιμότητας.
Αυτή ακριβώς η δυνατότητα της «λαϊκής», «ανώνυμης» ή κοινώς «παραδοσιακής» αρχιτεκτονικής, να παράξει υψηλής ποιότητας διαχρονικά έργα σε συνθήκες στέρησης, είναι που κατέστησε τη μελέτη της εξαιρετικά ενδιαφέρουσα.
Έχει καταφέρει, δηλαδή, να ικανοποιήσει το τρίπτυχο της οικονομικής προσβασιμότητας, του σεβασμού προς το περιβάλλον και της κοινωνικής αποδοχής.
Την ίδια στιγμή, όντας αδύνατο να αγνοηθεί η πολυπλοκότητα των προβλημάτων που καλείται να απαντήσει η σύγχρονη αρχιτεκτονική, είναι σαφές πως οι μορφές και οι διδαχές της παραδοσιακής, δεν μπορούν να υιοθετηθούν αυτούσιες.
Για να βρεθεί ένας ίσως καθολικότερος κώδικας ερμηνείας, εμπνευσμένος από τη μεθοδολογική ανάλυση του βιβλίου ‘Elements of Architecture’ του Rem Koolhaas- η παρούσα μελέτη αναλύει τη λαϊκή κατοικία στα πρωτογενή σκηνογραφικά της στοιχεία, όπως στέγη, τοίχος, εξώστης κ.ο.κ.
Έχοντας ως βάση τους τόμους της Ελληνικής Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής των εκδόσεων Μέλισσα ως κύρια πηγή πληροφοριών και χωρικού διαχωρισμού. Η αναλυτική καταγραφή των στοιχείων ανά περιοχές, οπτικοποιείται διαγραμματικά, απεικονίζοντας τις ποσοτικές αναλογίες των χαρακτηριστικών και τις ροϊκές αντιστοιχίσεις μεταξύ τους.
Κάθε στοιχείο εξετάστηκε στο ιστορικό και περιβαλλοντικό του πλαίσιο.
Για παράδειγμα, η στέγη, με τη γεωμετρία της που διέφερε ανάλογα με το τοπικό κλίμα, εξυπηρετούσε πρακτικούς σκοπούς, όπως την προστασία από τη βροχή, ενώ ταυτόχρονα συμβόλιζε τη σύνδεση των ανθρώπων με τον ουρανό.
Οι τοίχοι ποίκιλλαν σε πάχος και υλικά, με τους πέτρινους τοίχους να προσφέρουν μόνωση και ανθεκτικότητα, ανάλογα με τα διαθέσιμα υλικά όπως ο ασβεστόλιθος ή ο σχιστόλιθος. Η ανάλυση των ανοιγμάτων, αποκάλυψε ότι δεν ήταν μόνο λειτουργικά, αλλά και συμβολικά, αντανακλώντας το κοινωνικό στάτους της οικογένειας και καθορίζοντας το βαθμό εσωστρέφειας ή εξωστρέφειας της εκάστοτε κοινωνίας.
Τα ερωτήματα που επιδιώκονται να απαντηθούν στην παρούσα μελέτη είναι:
- Μήπως η λαϊκή σοφία είναι πιο διαχρονική από ότι μας έκανε να πιστεύουμε η βιομηχανική επανάσταση;
- Πώς μπορεί να αξιοποιηθεί η παρακαταθήκη της λαϊκής αρχιτεκτονικής για να λυθούν τα σύγχρονα προβλήματα κατοίκησης;
- Και ποια από τα στοιχεία της, αν όχι μιμητικά, μπορούν να μετουσιωθούν με τα σημερινά δεδομένα για να γίνει πιο προσιτή η βιωσιμότητα στην αρχιτεκτονική;
Η σοφία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής παραπέμπει στην αναζήτηση της βιωσιμότητας όχι μόνο από εύκολα προσβάσιμα και ανθεκτικά υλικά.
Όπως το μονόχωρο εξελίχθηκε σε δίχωρο ή το σαχνισί ήρθε για να προσθέσει χώρο, βιωσιμότητα εμπεριέχεται στην επέκταση και επανάχρηση του ήδη υπάρχοντος, στον έμφυτο βιοκλιματικό σχεδιασμό, στη σταδιακή ανταλλαγή στοιχείων με αποδοτικότερά αυτών, χωρίς αυτό να σημαίνει την ακύρωση των υπολοίπων, ή στην υιοθέτηση ρευμάτων.
Στο ό,τι η αισθητική δεν είναι αυτοσκοπός αλλά μία συνεχώς μεταβαλλόμενη συναισθηματική ερμηνεία της υλικότητας, στο ιστορικό της πλαίσιο.
Η αποδόμηση της ελληνικής παραδοσιακής κατοικίας και η ανάλυση των συστατικών της στοιχείων αποσκοπεί στην κατανόηση και αξιοποίηση της διαχρονικής σοφίας που ενσωματώνουν αυτά τα κτίσματα.
Άλλωστε στις μέρες μας προβληματικότερη είναι η αξιολόγηση και η διαχείριση της άφθονης πληροφορίας, παρά η πρόσβαση σε αυτή.
Στοιχεία έργου
Τίτλος έργου Αποδομώντας την ελληνική παραδοσιακή κατοικία: Μια στοιχειακή ανάλυση της λαϊκής αρχιτεκτονικής
Τύπος έργου Ερευνητική εργασία
Φοιτήτριες Γεωργία Μανιατάκου, Εύα Ξενίδη
Επιβλέπων καθηγητής Κώστας Τσιαμπάος
Ημερομηνία παρουσίασης Ιούλιος 2024
Πανεπιστημιακό ίδρυμα Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο
Κείμενο από τις δημιουργούς
In an attempt to interpret the folk, anonymous, or traditional dwelling according to the timeless principles of sustainability, the research thesis by Georgia Maniatakou and Eva Xenidi entitled “Deconstructing the Greek traditional dwelling: An elemental analysis of vernacular architecture” distinguishes and studies its architectural parts-elements. Using Rem Koolhaas’ work ‘Elements of Architecture’ as a tool, the research approaches questions regarding the presence, value and possibilities of contemporary appropriation of this knowledge.
The problematic of this research work originated from the realization that every architectural project of today must integrate into the past while envisioning the future. With a clear imperative for that future to focus on sustainability.
Exploring this concept within the Greek context reveals that vernacular architecture serves as a historical foundation for contemporary sustainability practices.
This very capacity of “folk,” “anonymous,” or -commonly referred to as- traditional architecture to produce high-quality, timeless works under conditions of scarcity is what makes its study exceptionally intriguing.
It has successfully satisfied the triptych of economic accessibility, respect for the environment, and social acceptance.
At the same time, given the complexity of the challenges that contemporary architecture faces, it is evident that the forms and teachings of traditional architecture cannot be adopted in their entirety.
To find a potentially more universal interpretive code—drawing inspiration from the methodological analysis in Rem Koolhaas’s Elements of Architecture—this study analyzes vernacular housing through its primary scenographic elements, such as the roof, walls, balconies, etc., using the volumes of Greek Traditional Architecture published by Melissa as the main source of information and spatial division.
The analytical documentation of elements by region is visually represented through diagrams, illustrating the quantitative proportions of characteristics and their relational correspondences.
Each element is examined within its historical and environmental context.
For instance, roofs, with geometries varying according to local climate, are defined by practical purposes, such as rain protection, while simultaneously symbolizing the connection of people with the sky.
Walls differed in thickness and materials, with stone walls providing insulation and durability, depending on available materials such as limestone or schist. The analysis of openings revealed that they were not only functional but also symbolic, reflecting the social status of the family and determining the degree of introversion or extroversion of the respective society.
The questions that this study seeks to answer include:
- Is folk wisdom more timeless than the Industrial Revolution led us to believe?
- How can the legacy of folk architecture be utilized to address contemporary housing issues?
- Which of its elements, if not imitatively, can be transformed with today’s conditions to make sustainability more accessible in architecture?
The wisdom of traditional architecture points to the pursuit of sustainability not merely through readily available and durable materials.
Just as the single-room dwelling evolved into a two-room one or as the sahnisi was introduced to add space; sustainability is embodied in the extension and repurposing of the existing, in inherent bioclimatic design, and in the gradual exchange of elements with more efficient ones, without necessarily negating the others or adopting specific movements.
Aesthetic value is understood not as an end in itself but as a continually evolving emotional interpretation of materiality within its historical context.
The deconstruction of Greek traditional housing and the analysis of its component elements aim to understand and leverage the timeless wisdom embedded in these structures.
After all, in contemporary times, evaluating and managing the abundant information available poses greater challenges than accessing it.
Facts & Credits
Project title Deconstructing the Greek traditional dwelling: An elemental analysis of vernacular architecture
Type Research Diploma Thesis
Students Georgia Maniatakou, Eva Xenidi
Supervisor Kostas Tsiambaos
Presentation Date July 2024
University School of Architecture, National Technical University of Athens
Text by the authors
READ ALSO: Short-term shelter for children in Oraiokastro, Thessaloniki | Diploma Thesis by Maria Maliaka, Faidra Trikaliari, Christina Tzika