Εδώ ας σταθώ. Κι ας δω κ᾽ εγώ την φύσιν λίγο.
Κ. Π. Καβάφη, 1984, “Η θάλασσα του πρωϊού”
κείμενο από τους δημιουργούς – Η μελέτη τοποθετείται στο βορειοδυτικό άκρο της εξορυκτικής περιοχής του λιγνιτωρυχείου της Πτολεμαΐδας. Πρόκειται για ένα εξαντλημένο τμήμα ορυχείου, έκτασης 1887,364 στρεμμάτων, σε επιμήκης ζώνη 3,5 χιλιομέτρων και πλάτους από 250 μέχρι 850 μέτρα.
Ο τόπος φέρει μια μνήμη. Μία αθέατη κατασκευή, που είναι προϊόν συσσωρευμένης γεωλογικής και ανθρωπογενούς ενέργειας, γράφει ο Κ. Μανωλίδης. Την ενέργεια αυτή επιδιώκει η πρόταση να ανασύρει από τα έγκατα της γης. Το τοπίο εξόρυξης του πρόσφατου παρελθόντος και το προγενέστερο αγροτικό τοπίο συγκροτούν τα εργαλεία για μια εξόρυξη μνήμης. Οι επιμήκεις ορθές πολλαπλές βαθμίδες, το υγρό στοιχείο, το μεγάλο φάσμα γήινων χρωμάτων, οι αντιθέσεις ανάμεσα στην οριζοντιότητα της ανέπαφης γης και τις κατακόρυφες τομές του ορυχείου καθώς και στην κανονικότητα των αγροτεμαχίων σε σχέση με τα ελεύθερα πλέγματα του αγρού, είναι ορισμένα από τα στοιχεία που αντλεί η πρόταση από τον τόπο, αναζητώντας μια εννοιολογική σύνδεση με το παρελθόν. Σταθερές ορίζουσες του τόπου και νέες εφήμερες δυναμικές συνθήκες παράγουν μια νέα υβριδική σχέση.
Ο άνθρωπος που έφυγε από εδώ είναι ακόμα λίγο εδώ. Αν δεν το πιστέψουμε αυτό, τότε τα ίχνη της ανθρώπινης δράσης θα τα δούμε ως βρωμιά, ως βλάβη και όχι ως αγαπημένα σημάδια, γράφει ο Θ. Καναρέλης. Εν τοις πράγμασι, η πρόταση επιχειρεί να τοποθετήσει τον άνθρωπο σε ένα κολλάζ υφών, υλικών και χρωμάτων, μιμούμενη σχεδιαστικά τις γραμμώσεις του σχεδιασμού της εξορυκτικής διαδικασίας. Οι βασικές χαράξεις έντονης γεωμετρίας εγγράφονται στο τοπογραφικό και διαμορφώνουν επίπεδα, ορθές βαθμίδες. Τα ύψη των επιπέδων αλλάζουν ώστε να υποδεχτούν την ανθρώπινη κλίμακα και διαβαθμίζονται αυξανόμενα κατά μήκος και πλάτος του οικοπέδου, παράγοντας έτσι μια έντονη αμφιθεατρική δομή. Το ρέμα, που διαπερνά το οικόπεδο στο βορειοδυτικό τμήμα, επανασχεδιάζεται και γίνεται το επίκεντρο μιας πιο λεπτομερούς επεξεργασίας της ίδιας λογικής διαμόρφωσης, σε μια σύζευξη των δύο.
Προχωρώντας νότια, μια δεξαμενή συγκεντρώνει το νερό της μελλοντικής γεώτρησης και επαναδημιουργεί μία συνθήκη συμβίωσης με την παρούσα φύτευση. Ανατολικά της δεξαμενής, ένα υπάρχον ξέφωτο δέχεται την κατασκευή ενός μικρού αμφιθεάτρου ως μια απρόσμενη ανάπαυλα και αλλαγή πυκνότητας. Σε ένα τρίτο σημείο ανατολικότερα, μια ξαφνική μετάπτωση της επιφάνειας του εδάφους ενεργοποιεί αιφνίδια την μνήμη, δίνοντας το ερέθισμα στον περαστικό να αισθανθεί το βάθος και την κλίμακα που κάποτε υπήρχε στο τοπίο.
Τα μονοπάτια και το οδικό δίκτυο συμπαρασύρονται από την προτεινόμενη γεωμετρία και επανασχεδιάζονται. Το ίδιο συμβαίνει και με τις νέες φυτεύσεις ήδη υπαρχουσών ειδών (ακακίες, κωνοφόρα), οι οποίες συμπληρώνουν τις δασικές εκτάσεις. Στον αντίποδα, οι κεντρικές εκτάσεις που δε βρίσκονται κοντά σε νερό διαμορφώνονται διαφορετικά. Πατημένο χώμα διαφόρων χρωματισμών, χαλίκια ως τελικό υλικό επίστρωσης ανά περιοχές, σκληροί σχηματισμοί πετρωμάτων τοποθετούνται στα επίπεδα: υλικά προερχόμενα από τις μάζες των αποθέσεων των άγονων εδαφών. Το βράδυ το τοπίο φωτίζεται με ξύλινους στύλους φωτός, που τοποθετούνται πάνω στις βασικές χαράξεις, ακολουθώντας και υπογραμμίζοντας τη νέα γεωμετρία.
Μια ευαίσθητη μεθερμηνεία εγκαταλελειμμένου λιγνιτωρυχείου σε μνημείο land art.
* Ο τίτλος της μελέτης αποτελεί στίχο του Κ. Π. Καβάφη από το ποίημα “Η θάλασσα του πρωϊού”, 1984
Διακρίσεις
• Έπαινος Καλύτερης Μελέτης των ετών 2013-2017
Αρχιτεκτονικά Βραβεία «ΔΟΜΕΣ 2018»
• Τρίτο βραβείο στον Πανελλήνιο Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό Ιδεών «Ανάπλαση και Επανάχρηση πρώην εξορυκτικών περιοχών λιγνίτη στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας»
Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού Α.Ε. / Διεύθυνση Μελετών Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας
Στοιχεία έργου
Αρχιτέκτονες ATTHIS: Λαφίνα Επταμηνιτάκη, Ευδοκία Μιμίκου, Βασιλική Παπαργύρη
Εξωτερικοί συνεργάτες Γεωργία Παπαργύρη, Ιωάννης Ζωγράφος
Τοποθεσία Πτολεμαΐδα, Ελλάδα
Έτος 2016
Συνολική επιφάνεια 1,900 στρέμματα
Here let me stop. Let me too look at nature for a while*
C. P. Cavafy, 1984, “Morning Sea”
text provided by the architects – The project is located in the northwest of the lignite mine of Ptolemaida, Western Macedonia. It is a depleted mine section of 466.377 acres, a longitudinal zone of 3.5 kilometers and width of 250 to 850 meters.
A landscape carries a memory. ‘A hidden construction, which is a product of accumulated geological and human energy 1. The proposal intends to reveal this energy by using the excavation landscape of the recent past and the former agricultural landscape as the tools for a new excavation of memory. On the one hand stands the huge elongated steps of the bold geometry, the rich spectrum of the earthy colors and the contrast between the horizontality of the intact land and the deep vertical cuts of the mining landscape. On the other, the linearity and regularity of the agricultural grids in conjunction with all their random plexuses. The constant determinants of the land and the late ephemeral dynamic conditions produce a new hybrid situation, which composes a reminiscence of the landscape.
Our disciplines are prompted by following the traces of the former mining process. The man who left this land is still part of it. If we do not believe in this, the traces of human action may be seen as dirt, as harm, and not as valued and cherished marks 2. The strong geometry of the mine engraves the topography and shapes levels, whose heights have changed in order to meet the human scale and create a monumental amphitheatric quality. The area of the existing stream crossing the site is redesigned and becomes the center of a more detailed layout. Moving to the south, a cistern gathers the water from the expected future drilling and together with the strong presence of the living nature creates a new condition of coexistence. On the east side, a small amphitheatric structure is placed inside a glade as a moment of relaxing surprise and later on the west a sudden transition from the surface activates the memory of the pre-living mine’s landscape. As a reset point of the excavation’s scale, a designed rift reminds the spectator the depth that once existed in this landscape.
The paths and roads are drifted along the proposal’s new geometry and redesigned accordingly. The same happens with the planting of existing species which compile the forestland. However, the central areas which are not around water are treated differently; big amounts of packed soil cover the valleys along with gravel, larger rocks and other remnants of the mine. During the night the landscape is illuminated with tall wooden poles of light placed in rows following the new geometry.
A sensitive re-interpretation of the abandoned and multi-treated lignite mines into a land art Memorial.
*The title of the project belongs to a line of C. P. Cavafy from the poem “Morning Sea”, 1984
** Special thanks to Ioannis Zografos
1. K. Manolidis, “Pros tin endochora: se anazitisi mias synideisis tou topiou”, 2003
2. T. Kanarelis, “Landscape – Lifestyfe refuses time”, Kathimerini, 2008
Awards
• Honorable Mention for the Best Unbuilt Project for the years 2013-2017
2018 DOMES Architectural Awards
• Third Price in the Greek National Architectural Competition “Regeneration and Reuse of former Lignite mines in Western Macedonia”
The Public Power Corporation S.A. Hellas and The Lignite Center of Western Macedonia
Facts & Credits
Architects ATTHIS: Lafina Eptaminitaki, Evdokia Mimikou, Vasiliki Papargyri
Photography: Georgia Papargyri
Location Ptolemaida, Greece
Year 2016
Size 466.377 acres
READ ALSO: Composing Architecture and Interior Design by Simos Vamvakidis