Αποκατάσταση παραδοσιακών κτιρίων υπό το πρίσμα της ενεργειακής αναβάθμισης | Ερευνητική εργασία της Θεοδώρας Καμπούρη

Στην Ερευνητική της εργασία με τίτλο ‘Αποκατάσταση παραδοσιακών κτιρίων υπό το πρίσμα της ενεργειακής αναβάθμισης’ η φοιτήτρια Θεοδώρα Καμπούρη, διερευνώντας την σχέση της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής με τον βιοκλιματικό σχεδιασμό, μελετά την ενεργειακή αναβάθμιση παραδοσιακών κτιρίων ως επέμβαση που σέβεται την αισθητική και ιστορική αξία τους, μέσα από την ανάλυση εφαρμοσμένων μελετών. 

Η αποκατάσταση και επανάχρηση των κτιρίων με ενεργειακά χαρακτηριστικά είναι ένα ζήτημα που απασχολεί ολοένα και περισσότερο, καθώς ο κτιριακός τομέας είναι σήμερα από τους πιο ενεργοβόρους. Το κτιριακό απόθεμα λοιπόν καλείται να συμβάλει στην μείωση κατανάλωσης ενέργειας και να ανταποκριθεί στις νέες ανάγκες του σύγχρονου χρήστη.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα παραδοσιακά ιστορικά κτίρια. Η ενεργειακή τους αναβάθμιση όχι μόνο τα καθιστά πιο φιλικά στο χρήστη και το περιβάλλον, αλλά επιπλέον εξασφαλίζει και τη συνέχειά τους στο χρόνο μέσω της επανάχρησης.

Ωστόσο, πρόκειται για μια απαιτητική διαδικασία καθώς οι επεμβάσεις οφείλουν να σέβονται την αισθητική και ιστορική αξία τους.

“H λέξη “αποκατάσταση” με την πιο γενική σημασία της, ως ισοδύναμη της συντήρησης μπορεί να κατανοηθεί ως ο σύγχρονος τρόπος να διατηρούμε ζωντανή και γνήσια σχέση με τα πολιτιστικά έργα του παρελθόντος” – Philippot, 1972

Η παρούσα εργασία διερευνά τη σχέση της ελληνικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής με το βιοκλιματικό σχεδιασμό και προσπαθεί να απαντήσει στο ερώτημα ποιες από τις σύγχρονες επεμβάσεις ενεργειακής αναβάθμισης είναι αποδεκτές στα παραδοσιακά κτίρια.

Για τη διερεύνηση αυτή γίνεται αρχικά βιβλιογραφική έρευνα όσον αφορά τη μεθοδολογία των επεμβάσεων αποκατάστασης, Στη συνέχεια μελετάται η παραδοσιακή αρχιτεκτονική με έμφαση στις κατοικίες του 18ου-19ου αιώνα στην Βόρεια Ελλάδα αναλύοντας τα μορφολογικά, τυπολογικά και κατασκευαστικά χαρακτηριστικά τους και τη σχέση τους με τις αρχές του βιοκλιματικού σχεδιασμού, στη δομή των κτιρίων, τη διάταξη των χώρων και τις κατασκευαστικές τεχνικές. Διερευνάται ακόμη το θεσμικό πλαίσιο σχετικά με τις σύγχρονες ενεργειακές αναβαθμίσεις και το ποιες από αυτές κρίνονται αποδεκτές για την ενεργειακή αναβάθμιση των ιστορικών κτιρίων και ποιες όχι.

“Τα εργαλεία με τα οποία οικοδομεί ο λαός διακρίνονται σε αυτά που σχετίζονται με τη φύση, όπως το τοπίο, το κλίμα, η γεωγραφία, και αυτά που σχετίζονται με τον άνθρωπο, όπως τα ήθη, τα έθιμα, η οικονομία, η θρησκεία και οι κοινωνικές εκδηλώσεις” – Κωνσταντινίδης, 1947

Έπειτα από πολυεπίπεδη βιβλιογραφική έρευνα, ακολουθεί η ανάλυση εφαρμοσμένων μελετών στο ιστορικό συγκρότημα του Αγίου Ιωάννη στην Καβάλα και συγκεκριμένα στα τέσσερα κτίρια κατοικιών, μέσα από τις εργασίες του Διεπιστημονικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών “Προστασία, Συντήρηση και Αποκατάσταση Μνημείων Πολιτισμού” του ΑΠΘ κατά το ακαδημαϊκό έτος 2020-2021.

Στο συγκρότημα εντοπίζονται μια ξυλόπηκτη παραδοσιακή κατοικία με χαγιάτι και τρία κτίρια κατοικιών εν σειρά, τα οποία ξεφεύγουν από τα παραδοσιακά μεταβυζαντινά πρότυπα και επιχειρούν να συμβαδίσουν με τα δυτικά, που σταδιακά εισάγονται, φέροντας επιρροές του κύματος του νεοκλασικισμού και των εργατικών κατοικιών των προβιομηχανικών και βιομηχανικών ευρωπαϊκών πόλεων.

Στη συνέχεια, αναλύοντας για κάθε κτίριο την υφιστάμενη κατάσταση σε τυπολογικό, μορφολογικό και κατασκευαστικό επίπεδο, την πρόταση αποκατάστασης με τις εκάστοτε επεμβάσεις και την ενεργειακή κατανάλωση κάθε κτιρίου όπως προκύπτει από το λογισμικό του ΤΕΕ-ΚΕΝΑΚ, γίνεται μια συγκριτική αξιολόγηση των ενεργειακών αναβαθμίσεων οδηγώντας στην εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τις επεμβάσεις ενεργειακής ανάδειξης, όπως η αντικατάσταση κουφωμάτων, η θερμομόνωση τοιχοποιών κλπ.

Συνολικά, μια πρόταση αποκατάστασης – επανάχρησης ενός παραδοσιακού κτιρίου οφείλει να λαμβάνει υπόψη την πορεία του στο χρόνο και τη μοναδικότητά του. Έτσι, οι προτεινόμενες επεμβάσεις ενεργειακής ανάδειξης πρέπει να σέβονται και να προσαρμόζονται στη μορφολογία, τυπολογία και τις κατασκευαστικές τεχνικές.

Ωστόσο δημιουργούνται παράλληλα και δύο βασικοί προβληματισμοί. Ο πρώτος αφορά στη διατύπωση μιας ισορροπημένης πρότασης για αποκατάσταση και επανάχρηση με ταυτόχρονη ενεργειακή αναβάθμιση, που θα σέβεται και θα διατηρεί την αυθεντικότητα και τον ιστορικό χαρακτήρα του κτιρίου. Ο δεύτερος έχει να κάνει με τις ίδιες τις επεμβάσεις και κατά πόσο αυτές ως νέες τεχνικές είναι ταυτόχρονα ενεργειακά αποδοτικές και συμβατές με το κτίριο.

Στοιχεία έργου
Τίτλος έργου Αποκατάσταση παραδοσιακών κτιρίων υπό το πρίσμα της ενεργειακής αναβάθμισης
Τύπος έργου Ερευνητική εργασία
Φοιτήτρια Θεοδώρα Καμπούρη
Επιβλέπουσα καθηγήτρια Βασιλική Κυριάκου
Ημερομηνία παρουσίασης Φεβρουάριος 2023
Πανεπιστημιακό ίδρυμα Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Κείμενο από την δημιουργό

In her Research Diploma Thesis entitled ‘Restoration of traditional buildings from the perspective of energy upgrading’, student Theodora Kampouri, exploring the relationship between traditional architecture and bioclimatic design, studies the energy upgrading of traditional buildings as an intervention that respects their aesthetic and historical value, through the analysis of applied studies.

Nowadays, a highly discussed topic is the restoration and reuse of buildings with energy features, as the building sector is currently one of the most energy consuming. The building stock is called upon to contribute to the reduction of energy consumption, while offering thermal comfort to the users.

Historical buildings are of particular interest. Their energy upgrade not only makes them user- and environmentally-friendlier, but also ensures their continuity over time through reuse.

However, this is a much demanding process as the operations must respect both aesthetic and historical value.

This research thesis studies the relationship between traditional greek architecture and bioclimatic design, trying to answer the question of which modern energy upgrading interventions are acceptable on traditional buildings.

Initially, a bibliographic research is carried out regarding the theoretical methodology of restoration. Following, the traditional architecture is studied with an emphasis on the houses of the 18th-19th centuries in Northern Greece, analyzing their morphological, typological and constructional characteristics along their relationship with the principles of bioclimatic design such as the structure of buildings, the layout of spaces and the constructional techniques. Furthermore, the national and international institutional framework about the modern energy upgrade interventions and the protection of the historical buildings is studied along with which of these interventions are suitable or not.

After the multi-layered bibliographic research, follows the analysis of case studies in the historical complex of Agios Ioannis in Kavala. More specific the studies on the four residential buildings that are analysed, are team projects by the Interdisciplinary Master’s Program “Protection, Maintenance and Restoration of Cultural Monuments” of the Aristotle University of Thessaloniki during the academic year 2020-2021.

In the complex there are a wooden stuctured traditional house and three residential buildings, which differ from the traditional post-Byzantine standards of the region and try to keep up with the West culture, which is gradually introduced, bringing influences of the wave of neoclassicism and the workers’ housing of the pre-industrial and industrial European cities.

Then, analyzing for each building the existing situation at a typological, morphological and constructional level, the restoration proposals with the suggesting interventions and the energy consumption of each building as obtained from the TEE-KENAK software, a comparative evaluation of the energy upgrades is made, leading to conclusions regarding the interventions of energy enhancement, such as the replacement of frames, the thermal insulation of masonry, etc.

Overall, a proposal for the restoration – reuse of a traditional building must take into consideration its history and uniqueness. Thus, the proposed energy upgrade interventions must respect and adapt to the morphology, typology and construction techniques.

Last but not least, two main questions arise. The first concerns a balanced proposal for restoration and reuse while having energy upgrade, which will respect and preserve the authenticity and historical character of the building. The second has to do with the interventions themselves and whether these, as new techniques, are both energy efficient and compatible with the building.

Through appropriate energy upgrading interventions, the traditional building stock will continue to exist over time, transmitting knowledge of past eras responding to the needs of future generations.

Facts & Credits
Project title Restoration of traditional buildings from the perspective of energy upgrading
Type Research Diploma Thesis 
Student Theodora Kampouri
Supervisor Vasiliki Kyriakou
Presentation Date February 2023
University School of Architecture, Aristotle University of Thessaloniki
Text by the author