Στη ερευνητική του εργασία με τίτλο “Προκήπιο. Μια κοινωνικο – χωρική προσέγγιση”, ο φοιτητής Κωνσταντίνος Τσίντσης μελετά για το προκήπιο ως έναν χώρο μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού. Εστιάζει στην περιοχή Καλαμαριά της Θεσσαλονίκης, μελετά την εξέλιξη του αστικού ιστού και προχωράει στην καταγραφή και την κατηγοριοποίηση των διαφορετικών μορφών προκηπίου που εντοπίζονται σήμερα. Η εργασία οραματίζεται, στο κοντινό μέλλον, το προκήπιο να αποτελέσει τμήμα ενός δικτύου υπαίθριων χώρων, έναν τόπο κοινωνικής δραστηριότητας και συναναστροφής.
Το προκήπιο αποτελεί έναν αμιγώς ιδιωτικό χώρο, που ακριβώς επειδή είναι πάνω στο όριο μεταξύ της ιδιωτικής σφαίρας και του δημόσιου χώρου, αποκτά βαρύνουσα σημασία. Μία σημαντική διεργασία διενεργείται σε αυτόν τον χώρο, και σχετίζεται με τη συνύπαρξη με τη γειτονιά και την αίσθηση της κοινότητας.
Ένας από τους μεγαλύτερους συνοικισμούς που δημιουργήθηκαν για τη στέγαση των προσφύγων του 1922 με τη συνδρομή ΕΑΠ και Πρόνοιας ήταν η Καλαμαριά. [Εικόνες 1,2] Οι συνοικισμοί της Καλαμαριάς αναπτύχθηκαν γύρω από τις συμμαχικές εγκαταστάσεις και το παραλιακό μέτωπο με προσθετικό τρόπο, το οποίο μεταφράζεται σε διαδοχικές ή ταυτόχρονες ανεγέρσεις τμημάτων τους. Συγκεκριμένα, η ΕΑΠ και το Υπουργείο Πρόνοιας φρόντισαν για την ίδρυση κατοικιών και την έκδοση των λεγόμενων «διαγραμμάτων Πρόνοιας».[Εικόνα 3]
Οι κατοικίες, [Εικόνα 4] ήταν κατά τη συντριπτική τους πλειοψηφία μονώροφες, ενώ το σχετικά μεγάλο μέγεθος των οικοπέδων αλλά και η χωροθέτηση των κτιρίων σε αυτά, ελευθέρωνε επιφάνεια για ευρύχωρους κήπους –τα προκήπια και τις πίσω αυλές– τους οποίους οι κάτοικοι επιμελήθηκαν με ιδιαίτερη φροντίδα, συνθέτοντας συνολικά την εικόνα ζωντανών, ενεργών και δενδρόφυτων προαστιακών συνοικιών.
Λόγω των περιορισμένων τετραγωνικών των οικημάτων της Πρόνοιας, το προκήπιο αποτελούσε μια ουσιαστική προέκταση του εσωτερικού χώρου και της ζωής των προσφύγων.
Η έννοια του κατωφλιού, μπορεί να συσχετιστεί άμεσα με το προκήπιο, το οποίο για τις πρώτες κοινωνίες που το κατοίκησαν, αποτελούσε μια μεταβατική ζώνη ανάμεσα στο αμιγώς ιδιωτικό που ήταν το εσωτερικό των προσφυγικών κατοικιών, και τη δημόσια ζωή στον δρόμο. Λόγω των περιορισμένων τετραγωνικών των οικημάτων της Πρόνοιας, το προκήπιο αποτελούσε μια ουσιαστική προέκταση του εσωτερικού χώρου και της ζωής των προσφύγων, και δεχόταν ιδιαίτερη περιποίηση ως αναπόσπαστο κομμάτι της κατοικίας. [Εικόνα 5]
Το σημερινό αστικό τοπίο στην Καλαμαριά, ελάχιστα θυμίζει τους αρχικούς πυρήνες προσφυγικής εγκατάστασης. Μέσω του θεσμού της αντιπαροχής των προσφυγικών μονοκατοικιών, υποκαταστάθηκαν «παραδοσιακές» μορφές ψυχαγωγίας και διαχείρισης του ελεύθερου χρόνου, αλλά και η χωρική έκφραση αυτών, που πολύ συχνά ήταν το προκήπιο. Λόγω της τωρινής σύνθεσης καθ’ ύψος, η κοινωνικότητα που χαρακτήριζε τις μπροστινές όψεις των ισόγειων ιδιοκτησιών έχει αντικατασταθεί από απρόσωπα μπαλκόνια, που απομονώνουν το σώμα του κτιρίου από τον περίγυρο του.
Με έμφαση στο όριο των ιδιοκτησιών και του πεζοδρομίου, διενεργήθηκε επιτόπια έρευνα σε δύο από τους παραπάνω συνοικισμούς, τον συνοικισμό Τέκτονος και του Κουρί, και συντέθηκαν ψηφιακά τρισδιάστατα μοντέλα που καταδεικνύουν τις διαφορετικές φάσεις του συνοικισμού.
Όλες οι διαφορετικές μονάδες και διατάξεις προκηπίου που εντοπίστηκαν και καταγράφηκαν στους συνοικισμούς Κουρί και Τέκτονος, κατηγοριοποιήθηκαν και αναλύθηκαν. Έγινε διαχωρισμός ανάλογα με το είδος του δρόμου (κεντρικός ή οδός γειτονιάς), είδος κατοικίας (μονοκατοικίας ή πολυκατοικίας) και υλοποιημένης στάθμης προκηπίου (ισόγειο ή ημιυπόγειο).
Σήμερα, αίτημα είναι η επανάκτηση τμήματος του δημοσίου χώρου αλλά και του ιδιωτικού, όταν βρίσκονται σε άμεση συνδιαλλακτική σχέση όπως στην περίπτωση του προκηπίου.
Με μια υπόθεση εργασίας ότι οι γειτονικοί σταθμοί μετρό («Καλαμαριά» και «Αρετσού») που βρίσκονται στους δύο εξεταζόμενους συνοικισμούς θα λειτουργήσουν σύντομα, θεωρούμε ότι σταδιακά θα ελαττωθεί και η παρουσία του αυτοκινήτου στους δρόμους της γειτονιάς αλλά και στα προκήπια και τα pilotis των πολυκατοικιών. Τελικά, ο ζωτικός χώρος θα αποδοθεί πίσω στους ανθρώπους.
Λόγω της θέσης του στο όριο μεταξύ ιδιωτικής και δημόσιας σφαίρας, το προκήπιο μπορεί να αποτελέσει τμήμα ενός ευρύτερου δικτύου υπαίθριων χώρων που θα συνδέσει τη γειτονιά ουσιαστικά, και με όρους δημόσιας ζωής, αποτελώντας ακόμα, τον τόπο της κοινωνικής δραστηριότητας και συναναστροφής.
Στοιχεία έργου
Τίτλος έργου Προκήπιο. Μια κοινωνικο – χωρική προσέγγιση
Τύπος έργου Ερευνητική Διπλωματική εργασία
Φοιτητής Κωνσταντίνος Τσίντσης
Επιβλέπουσα καθηγήτρια Χάρις Χριστοδούλου
Ημερομηνία Παρουσίασης Ιούλιος 2022
Πανεπιστημιακό ίδρυμα Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Α.Π.Θ
Κείμενο από τον δημιουργό
In his research paper entitled “Preschool. A socio-spatial approach”, the student Constantinos Tsintsis studies the preschool as a space between private and public space. It focuses on the Kalamaria area of Thessaloniki, studies the evolution of the urban fabric and proceeds to record and categorize the different types of front gardens found today. The work envisages the preschool to be part of a network of outdoor spaces, a place of social activity and interaction.
The foregarden is a purely private space, but being on the border between the private sphere and the public space, it acquires a weighty importance. An important process takes place in this space, and it is related to the coexistence with the neighborhood and the sense of community.
One of the largest settlements created to house the refugees of 1922 with the assistance of EAP and Pronoia was Kalamaria. [Images 1,2] The settlements of Kalamaria developed around the allied facilities and the coastal front in an additive manner, which translates into successive or simultaneous constructions of their sections. Specifically, the EAP and the Ministry of Welfare took care of the establishment of housing and the issuance of the so-called “Welfare charts”. [Image 3]
The houses, [Image 4] were for the same part single-storey; the relatively large size of the plots and the location of the buildings on them freed up space for spacious gardens – the foregarden and the back yards – which the residents tended with particular care, composing the overall image of lively, active and tree-lined suburban districts.
Due to the limited square footage of Pronoia buildings, the foregarden was a substantial extension of the interior space and of the life of the refugees.
The concept of the threshold can be directly related to the foregarden, which for the first societies that inhabited it, was a buffer zone between the purely private that was the interior of the refugee houses, and the public life on the street. Due to the limited square footage of Pronoia buildings, the foregarden was a substantial extension of the interior space and of the life of the refugees, and received special treatment as an integral part of the residence. [Image 5]
Today’s urban landscape in Kalamaria hardly resembles the original cores of the refugee settlement. Τhe process of «antiparohi» for the refugee single-family houses, replaced “traditional” forms of entertainment and leisure management, as well as their spatial expression, which very often was the foregarden. The once sociable facades of the ground-floor properties have been replaced by impersonal balconies, which isolate the body of the building from its surroundings.
With an emphasis on the boundary of the properties and the pavement, an on-site survey was carried out in two of the above neighborhoods, Tektonos and Kouri, and digital 3D models were created that demonstrate the different phases of the neighborhood, as well as connections between the public space and the foregarden as cohesive fields.
All different foregarden units and layouts identified and depicted in the Kouri and Tektonos neighborhoods, were categorized and analyzed. A categorization was made according to the type of street (central or neighborhood street), type of residence (single-family house or multi-family house) and implemented foregarden level (ground floor or semi-basement).
What’s vital today, is to reclaim part of the public space as well as the private space, when they are in a direct transactional relationship as in the case of the foregarden. With a hypothesis that the neighboring metro stations (“Kalamaria” and “Aretsou”) located in the two neighborhoods under consideration will soon be operational, we believe that the presence of the car on the streets of the neighborhoods as well as in the foregardens and pilotis of the polykatoikia will be drastically decreased. Thus, vital space will be given back to people and alternative means of transport will be introduced.
Due to its position on the border between private and public spheres, the foregarden can be part of a wider network of outdoor spaces that will revive the neighborhood and become again a place of social activity and interaction.
Facts & Credits
Project title Foregarden. A socio – spatial approach
Project type Diploma research thesis
Student Konstantinos Tsintsis
Supervisor Charis Christodoulou
Date July 2022
University School of Architecture, Aristotle University of Thessaloniki
Text provided by the author
READ ALSO: Reality as a Construct: Sign System, Subconscious and Simulacra | Research Thesis Project by Spiros Anemoyiannis