Η σειρά αρθρογραφίας ‘Το Θερινό Καταφύγιο’, σε επιμέλεια της πλατφόρμας Archt. για το Archisearch, εστιάζει σε εξοχικές κατοικίες που στεγάζουν την περισυλλογή, τα όνειρα και τη μνήμη· σε άμεση σύνδεση με την φύση, το τοπίο της υπαίθρου και έννοιες όπως η «καλοκαιρινή ραστώνη», η «αποσύνδεση», το «slow living» και το «Dasein» του Μάρτιν Χάιντεγκερ – την τέχνη του να είσαι παρών στη στιγμή.
Στο τρίτο επεισόδιο, ακολουθούμε το αρχιτεκτονικό γραφείο Point Supreme στη πρόσφατη ανακαίνιση διώροφης παραδοσιακής, πετρόχτιστης, κατοικίας στην ορεινή Πελοπόννησο, για μια τετραμελή οικογένεια. Με αυτή την αφορμή, η αρχιτέκτονας και αρχισυντάκτρια του Archisearch.gr, Μελίνα Αρβανίτη-Πολλάτου, μίλησε με τον συν-ιδρυτή του γραφείου, Κωνσταντίνο Πανταζή, για την αρχιτεκτονική ως ‘τέχνη της προσαρμογής’ – μια πολιτική πράξη που ασκείται στο υλικό αποτύπωμα του κοινωνικού σαν αρχαιολογική ανασκαφή λειτουργώντας, πολύ συνειδητά, ως φορέας εκπολιτισμού.
-γράφει η Μελίνα Αρβανίτη-Πολλάτου
Η αρχιτεκτονική των ‘one of a kind’ Point Supreme είναι, με μια λέξη, αυθεντική· ακριβώς επειδή είναι ευαίσθητη, ευμετάβλητη, πυκνή. Νοηματικά και συναισθηματικά φέρουσα, η αρχιτεκτονική της Μαριάννας Ρέντζου και του Κωνσταντίνου Πανταζή τελείται ως μυσταγωγία, που εμβυθίζει τον χρήστη στο ιστορικό και πολιτισμικό βάθος του κάθε τόπου, μεταφράζοντας το παραδοσιακό στο σήμερα σε μια οικεία ατμόσφαιρα αρχιτεκτονικής ώσμωσης που προσκαλεί το συλλογικό και μοιάζει με γιορτή.
Αναπάντεχη και διαχρονική μαζί, η αρχιτεκτονική των Point Supreme δημιουργεί χώρους-καταφύγια που επιτρέπουν χρόνο για τον εαυτό ενώ προωθούν την κοινή ζωή.
«Δεν χρειάζεται να χτίζουμε από την αρχή αλλά να μεταμορφώνουμε τα κτίρια που έχουμε ήδη σε νέες χωρικές εμπειρίες», σημειώνει ο συνιδρυτής του γραφείου, Κωνσταντίνος Πανταζής, ορίζοντας μια ‘αρχιτεκτονική της προσαρμογής’, που σχεδιάζει και ανασχεδιάζει τον κόσμο γύρω της με «ό,τι υπάρχει διαθέσιμο», αρθρώνοντας μια αρχιτεκτονική πρακτική γνήσια βιώσιμη, τόσο περιβαλλοντικά όσο και κοινωνικά, πολυεπίπεδη και συμπεριληπτική.
Η πρόσφατη ανακαίνιση της διώροφης παραδοσιακής κατοικίας στην ορεινή Πελοπόννησο, για μια τετραμελή οικογένεια, επιβεβαιώνει αυτή τη πρακτική. Χτισμένη με πέτρα, έναν αιώνα πριν, από τη λαϊκή σοφία, που γεννιέται απ’ την ανάγκη, η κατοικία αντανακλά, στο σήμερα, έναν άλλο τρόπο ζωής, άρρηκτα συνδεδεμένο με τον κύκλο της φύσης, τη συνύπαρξη με τα ζώα και τη χειρωνακτική ζωή. Η αδρή, ακατέργαστη, φύση του κτίσματος αποκαθίσταται στα σημεία που χρειάζονταν υποστήριξη όπως η οροφή και διατηρείται αυτούσια με την πέτρα, το ξύλο, το σοβά και τη λάσπη να εξακολουθούν ν’ αποτελούν τις βασικές υλικότητες της χωρικής εμπειρίας του έργου.
Στο ισόγειο, οι θόλοι από εμφανή λιθοδομή, που κάποτε στέγαζαν τους στάβλους, αποκαλύπτονται, αποκαθίστανται και μετατρέπονται σε δυο σπηλαιώδη παιδικά υπνοδωμάτια που θυμίζουν ασκητικά κελιά. Στο επίπεδο του εδάφους ακόμη, ένας κοινός χώρος εκτόνωσης συνδέει τα δωμάτια ύπνου, μέσω μιας κόκκινης-κοραλλί πόρτας, με το ‘λιακωτό’· μέσω μιας ελεύθερης κίτρινης σκάλας με τον όροφο· μέσω μιας οπής με το γλυπτικό λευκό και σομόν μπάνιο και, από εκεί, με το εργαστήριο.
Κομβική νέα προσθήκη, στο επίπεδο του ισογείου, το λιακωτό οργανώνεται ως ένας μακρόστενος, ορθογώνιος, χώρος, μια κλειστή στοά, ακριβώς κάτω από την βεράντα του ορόφου, που λούζεται από τον ήλιο και το φως καδράροντας μέσα από περιμετρικά ανοίγματα, στο χρώμα του κάστανου, την περιβάλλουσα φύση και τον ουρανό.
Μια φωτεινή κίτρινη κουζίνα, ένα υπερυψωμένο κρεβάτι-καθιστικό και ένας χώρος ανάγνωσης συνυπάρχουν σε αυτή την, καθόλα απαραίτητη, ενδιάμεση ζώνη που ορίζει τη μετάβαση από το εσωτερικό της κατοίκησης στην εξωτερική υπαίθρια ζωή και αντίστροφα, διατηρώντας μια διάχυτη αίσθηση καλωσορίσματος, ρεμβασμού, και διάνοιξης στο άγνωστο.
Στον όροφο, οι ιδιωτικοί χώροι των γονιών και οι κοινοβιακοί χώροι διημέρευσης συνυπάρχουν διακριτικά. Γύρω από το τζάκι, το καθιστικό οργανώνεται στη λογική του παραδοσιακού οντά σαν μια εσωτερική πλατεία με χτιστά έπιπλα που προσκαλούν για συλλογικές μαζώξεις, συζητήσεις γύρω από τη φωτιά, αλλά και ξεκούραση, ανάπαυση, περισυλλογή.
Η ξυλόφρακτη πλαισίωση του οντά αποτελεί μια αποφασιστική σχεδιαστική κίνηση φέροντας την καθοριστική δύναμη του δωματίου για συγκέντρωση, και αποδομώντας, ταυτόχρονα, το όριο του διαχωριστικού τοίχου που το ορίζει.
Ακριβώς δίπλα από τον οντά, η μακρόστενη κουζίνα – η τροφός της καθημερινής ζωής – ενισχύεται, συμβολικά και λειτουργικά, με την προσθήκη της τραπεζαρίας και της παραδοσιακής κρεβάτας – του υπερυψωμένου ξύλινου παταριού με στρώμα που χρησιμοποιούνταν για ύπνο στα αγροτόσπιτα της υπαίθρου. Το ανοιχτό γαλάζιο του ουρανού της κρεβάτας και της παρακείμενης ντουλάπας συνδιαλέγεται, αρμονικά, με το μεστό πράσινο, του πάγκου λειτουργιών της κουζίνας, δημιουργώντας την αίσθηση ή, μάλλον, την ανάμνηση της ηρεμίας που φέρνει μια μέρα καλοκαιρίας στη φύση.
Η χρωματική παλέτα της νέας παρέμβασης αντλεί αναφορές και έμπνευση από τις υπάρχουσες, χαρακτηριστικές, και ασυνήθιστες αποχρώσεις στις πόρτες και στα παράθυρα του κτηρίου – μουσταρδί, φιστικί και κόκκινο κεραμιδί – οι οποίες διατηρούνται, αναδεικνύοντας την ευρηματικότητα και τον αυθορμητισμό των παραδοσιακών χτιστών.
«Προσπαθώντας να καλλιεργήσουμε μια αίσθηση γιορτινής συντροφικότητας, σκεφτόμαστε τα σπίτια σαν περιβάλλοντα (…) που προωθούν την κοινή ζωή, τις ανθρώπινες σχέσεις, την οικειότητα, αλλά και την σχέση με το έξω και την φύση», σημειώνει ο Κωνσταντίνος Πανταζής περιγράφοντας ιδανικά τον ανασχεδιασμό της εξοχικής κατοικίας στη Πελοπόννησο.
Με εργαλεία τη μαγνητική δύναμη του αρχέτυπου, την οικειότητα που αποπνέει το λαϊκό, και την τραχιά γείωση του χειροποίητου, οι Point Supreme έφεραν ξανά στη ζωή ένα σπίτι – καταφύγιο μέσα στη φύση, μακριά από το επίπλαστο και το περιττό, ένα σπίτι απέραντο «σαν τη δόξα ή την άγνοια», ένα σπίτι βγαλμένο από τους στίχους του Καβάφη και του Ρίτσου.
Μελίνα Αρβανίτη-Πολλάτου: Ποιος είναι ο δικός σας ορισμός για το θερινό καταφύγιο;
Κωνσταντίνος Πανταζής: Νομίζω δεν υπάρχει καλύτερος ορισμός από το δικό σας, το αντίβαρο μιας ολοένα και πιο εντατικής αστικής ζωής, στενά συνδεδεμένο με τη φύση, την ύπαιθρο, την καλοκαιρινή ραστώνη, την αποσύνδεση, το slow living και το να υπάρχουμε στο παρόν.
Πράγματι αισθάνομαι πως κάθε χρόνο η ανάγκη για αυτό το καταφύγιο γίνεται όλο και πιό έντονη για όλους μας.
ΜΑΠ: Η ‘αρχιτεκτονική της προσαρμογής’ των Point Supreme εκφέρεται σαν μια αρχαιολογική ανασκαφή στο σώμα του προϋπάρχοντος φτάνοντας, σχεδόν αναπόφευκτα, στην αποκάλυψη ‘κρυμμένων δυνατοτήτων’ του κάθε κτηρίου, του κάθε συστήματος, της κάθε αρχιτεκτονικής δομής. Στην περίπτωση της κατοικίας στη Πελοπόννησο, ποιες ήταν οι εκπλήξεις που σας περίμεναν και πώς τις αξιοποιήσατε στο νέο σχεδιασμό;
ΚΠ: Πράγματι, αυτή η διαδικασία ανασκαφής και αποκάλυψης κρυμμένων δυνατοτήτων είναι που μας ενδιαφέρει περισσότερο στη δουλειά μας.
Στο συγκεκριμένο σπίτι, γοητευτήκαμε αμέσως από την αρχική του κατάσταση: ένα πολύ ταπεινό κτίσμα, ουσιαστικά 3 βοηθητικοί χώροι κάτω και 3 χώροι διαβίωσης επάνω, χωρίς σύνδεση μεταξύ τους, χτισμένοι με πέτρα. Η κίνηση μεταξύ τους γινόταν εξωτερικά, υπαίθρια. Χωρίς κάποια διαμόρφωση αυλής. Είναι ένα σπίτι κοινής διαβίωσης, αντιδιαμετρικά αντίθετο από τα σπίτια πολυτέλειας και απόλαυσης που συνήθως βλέπουμε να χτίζονται στις μέρες μας. Αυτή η συνειδητοποίηση ήταν μάλλον και η μεγαλύτερη έκπληξη και καθοδήγησε το σχεδιασμό.
Διατηρήσαμε αυτή την αίσθηση του καταφυγίου και εντείναμε την αίσθηση της απόλαυσης του να ζούμε μαζί που θεωρήσαμε πως το σπίτι ήδη καλλιεργούσε.
Τονίσαμε τις διαφορετικές ποιότητες που διακρίναμε στα επιμέρους δωμάτια και τα συνδέσαμε με διαφορετικούς τρόπους (βάθρο, ξύλινο διαχωριστικό, ύφασμα κτλ) προβάλοντας τη μοναδικότητά τους.
ΜΑΠ: Οι Point Supreme εστιάζουν, κυρίαρχα, στις «συνθήκες που δημιουργεί και στις δράσεις που επιτρέπει» ο εκάστοτε σχεδιασμός. Στη κατοικία στη Πελοπόννησο, ξεχωρίζω ως μια από τις πιο δυνατές εμπειρίες, που σχεδιάσατε, τη μετατροπή των πρώην στάβλων σε υπνοδωμάτια, για τα παιδιά της οικογένειας, διατηρώντας, άθικτη, όλη την ατμόσφαιρα του ακατέργαστου, του τραχιού, του φυσικού, που προσφέρει η εμφανής λιθοδομή του θόλου, δίνοντας την αίσθηση του ύπνου στο ύπαιθρο – κάτω από τη σκιά ενός βράχου ή μέσα σε μια σπηλιά. Πόσο εύκολο ήταν να καλωσορίσει μια τέτοια σχεδιαστική κίνηση η οικογένεια; Και, πως φαντάζεστε ότι θα επηρεάσει μια τέτοια χωρική εμπειρία κατοίκησης τα ίδια τα παιδιά;
ΚΠ: Η οικογένεια αμέσως καλωσόρισε όλες τις προτάσεις. Συχνά όσοι επιλέγουν να συνεργαστούν μαζί μας έχουν ανάλογη διάθεση προσαρμογής, είναι ανοιχτοί στο να αφήσουμε την υφιστάμενη κατάσταση και τις ιδιαιτερότητες της να καθοδηγήσουν το σχεδιασμό. Θυμάμαι, παρουσιάσαμε εναλλακτικά σενάρια, υπήρχαν και πιο ‘ουδέτερες’ λύσεις, αλλά προτιμούνταν πάντα χωρίς ενδοιασμούς η πιο ουσιαστική.
Πιστεύω ότι αυτή η χωρική εμπειρία κατοίκησης θα επηρεάσει, δραστικά, τα παιδιά εφόσον η αρχιτεκτονική έχει την ικανότητα να ‘καλλιεργεί’ τον χρήστη.
Η αποφυγή των στερεοτύπων, η πρασαρμογή στα διαθέσιμα μέσα, η αλλαγή των συνηθειών, η αποβολή της σημασίας της πολυτέλειας, η σύνδεση με τη γη και την παράδοση και ακόμα περισσότερο η αίσθηση του παιχνιδιού, είναι όλα εργαλεία επιστροφής σε ό,τι είναι ουσιαστικό. Παρατηρούμε παρόμοιες αλλαγές στα παιδιά που μεγαλώνουν και σε άλλα σπίτια που έχουμε σχεδιάσει, όπως και στα δικά μας παιδιά στο δικό μας σπίτι. Είναι συναρπαστικό πως τέτοιες ουσιαστικές χωρικές εμπειρίες κατοίκησης ανανεώνουν και καλλιεργούν αντίστοιχα και εμάς τους ενήλικες. Επηρεαζόμαστε και εμείς οι ίδιοι.
ΜΑΠ: Η σχεδιαστική φιλοσοφία σας αναγνωρίζει την αρχιτεκτονική ως τέχνη που εκμεταλλεύεται αυτό που ήδη υπάρχει ενώ παίρνει εναύσματα από την ιστορία, την παράδοση, τον υπαίθριο βίο, την οικειότητα και το τοπικό, με επιπλέον εργαλεία την επανάχρηση, το χειροποίητο, και την επεξεργασία της λεπτομέρειας με σύγχρονα μέσα και σχεδιαστικές αναφορές. Στο μυαλό μου έρχεται, αυτόματα, το ήθος και η αρχιτεκτονική των Σουζάνα & Δημήτρη Αντωνακάκη στον τρόπο που εφάρμοσαν τις αρχές του κριτικού τοπικισμού στα έργα τους εγχώρια. Αναγνωρίζετε αυτή την επιρροή στη θεωρητική σκέψη και στο υλοποιημένο έργο σας;
ΚΠ: Βέβαια, ναι. Επιστρέφουμε στο έργο των Αντωνακάκη συχνά, μελετάμε τη δουλειά τους με ανανεωμένο ενδιαφέρον στη πάροδο των χρόνων, δύσκολο να αφομοιωθεί, πλήρως, ο πλούτος και η σημασία του έργου τους. Γενικότερα ο κριτικός τοπικισμός μας αφορά έντονα· άλλωστε η Ελληνική κατάσταση συνέβαλε στο να επινοήσουν τον όρο οι Tzonis και Frampton.
Θεωρούμε πως οι Έλληνες αρχιτέκτονες μπορούμε και θα έπρεπε να δουλεύουμε σε αυτή την κατεύθυνση: της αφομοίωσης και προώθησης της ιδιαιτερότητας της τοπικής μας κατάστασης, αντί να επιδιώκουμε την ομοιότητα με πρότυπα του εξωτερικού.
ΜΑΠ: Η αρχιτεκτονική προσέγγιση των Point Supreme φαίνεται να έχει, ξεκάθαρα, φαινομενολογικές ρίζες και αναφορές: χώροι που βιώνονται πολυαισθητηριακά, χώροι που ενεργοποιούν το σώμα, χώροι ανάγλυφοι, με επιδερμίδα, που έχουν γεύση, οσμή και χαρακτήρα. Συγκεκριμένα, για την κατοικία στη Πελοπόννησο, με ποια κριτήρια επιλέξατε τα υλικά (χρώματα και υφές) των νέων επεμβάσεων;
ΚΠ: Τα υλικά και οι επεμβάσεις επιλέχθηκαν με σκοπό να αποκαλύψουν και να εντείνουν τις αισθήσεις που το παλιό σπίτι προκαλούσε ήδη. Γενικά οι επιφάνειες ήταν τραχιές και ανώμαλες, οι διατομές παχιές, το φως και οι σκιές απορροφούνταν με έναν ομοιόμορφο τρόπο.
Έτσι, εισηγάγαμε στιλπνές επιφάνειες όπου το φως αντανακλάται χρωματίζοντας το χώρο γύρω του σύμφωνα με την απόχρωση των επιφανειών.
Τα χρώματα επίσης είναι κυρίως αποκλίσεις από τα υφιστάμενα χρώματα μπορντώ, μουσταρδί και φυστικί· έτσι δημιουργούνται νοηματικές και αισθητηριακές ‘ενότητες’ όπως θερμά περάσματα και δροσερά σημεία στάσης.
ΜΑΠ: Θα ήθελα να εστιάσω, παραπάνω, στη χρήση του χρώματος στον ανασχεδιασμό της κατοικίας στη Πελοπόννησο που είναι συνακόλουθη του γενικότερου έργου σας και φέρει, ξεκάθαρα, εικαστικές ποιότητες με τα χρώματα να λειτουργούν ως δομικά στοιχεία της σύνθεσης και όχι ως διακόσμηση ή επίχρισμα της αρχιτεκτονικής μορφής. Συνειρμικά, στο μυαλό μου ήρθε το Mothers’ House στο Άμστερνταμ που σχεδίασε ο Aldo van Eyck. Τα χρώματα αποκτούν τρισδιάστατη αρχιτεκτονική υπόσταση και δομούν το σπίτι ως ξεχωριστή οντότητα, εξανθρωπίζοντας το, σύμφωνα με τη φράση του ίδιου, «a building is not just a place to be, but a way to be.» Μιλήστε μας για το πως σκέφτεστε τα παραπάνω.
ΚΠ: Το Mothers’ House είναι ένα πολύ ενδιαφέρον έργο. Πράγματι πιστεύουμε πως το χρώμα έχει πολύ σημαντικές ιδιότητες και είναι εντελώς παραμελημένο στη σύγχρονη αρχιτεκτονική, ειδικά την ελληνική όπου αποτελεί σχεδόν ταμπού.
Καταρχήν το χρώμα είναι κατεξοχήν στοιχείο της ελληνικής παράδοσης, που μάλιστα αλλάζει από τόπο σε τόπο, και φέρει συμβολισμούς σχετικούς με σημεία της ζωής όπως τη γιορτή και την τελετουργία. Εμπλουτίζει και γεννά συναισθήματα και συνειρμούς.
Εμάς μας ενδιαφέρει περισσότερο ο δομικός και συμβολικός του ρόλος στην αρχιτεκτονική από την αισθητική και εικαστική του παράμετρο που έρχεται ως αποτέλεσμα. Αυτό είναι που βρίσκουμε ενδιαφέρον και στον Van Eyck, όπου το χρώμα είναι ένα μόνο από τα πολλά εργαλεία δημιουργίας ενός πλούσιου και ενδιαφέροντος κτιρίου. Υπάρχει επίσης ποικιλία από χωρικές ποιότητες, γεωμετρίες, υλικότητες, λεπτομέρειες σε όλες τις κλίμακες, δημιουργώντας τελικά ένα πλούσιο χωρικό αποτέλεσμα, ένα ‘κτίριο-ον’.
ΜΑΠ: Στην ομιλία σας στην ημερίδα ΕΣΩ, αναφέρατε, μεταξύ άλλων, «οι αρχιτέκτονες μπορούμε να αποκτήσουμε ένα πιο ενεργό πολιτικό ρόλο, που θα συμβάλλει στην αντιμετώπιση των διαφορετικών κρίσεων της εποχής μας, διευρύνοντας, ταυτόχρονα, την ευαισθητοποίηση του κοινού για την αρχιτεκτονική και παράγοντας μια νέα κοινή κριτική φαντασία». Μιλήστε μας, περισσότερο, για το πώς φαντάζεστε τον ενεργό πολιτικό ρόλο του/της αρχιτέκτονα στις μέρες μας και πώς ορίζετε αυτή τη ‘νέα κοινή κριτική φαντασία’.
ΚΠ: Όπως πολύ όμορφα λέτε στο Θερινό Καταφύγιο, χρειάζεται να επαναπροσδιορίσουμε τον τρόπο που ζούμε στον κόσμo. Οι αρχιτέκτονες έχουμε τα εργαλεία και την ικανότητα να οραματιστούμε και να οπτικοποιήσουμε εναλλακτικά σενάρια για το μέλλον. Φέρουμε λοιπόν και αυτή την υποχρέωση.
Κάθε αρχιτεκτονικό έργο αποτελεί πρόταση ενός τρόπου ζωής, άρα έχει συνέπειες και φέρει ευθύνη.
Οι αρχιτέκτονες όμως δεν δρούν από μόνοι τους, βρίσκονται πάντα σε συνεργασία με φορείς, πελάτες, ιδιοκτήτες κτλ. Υπηρετούν την πόλη, άρα έχουν εξ ορισμού πολιτικό ρόλο. Μπορούν και οφείλουν όμως να μετατρέψουν αυτό το ρόλο από παθητικό σε ενεργό, να χρησιμοποιήσουν την επιστήμη τους για να φανταστούν και να επιδιώξουν μαζί με την πόλη νέους τρόπους ζωής, προσαρμοσμένους στην εποχή μας και τις κρίσεις της.
Σε αυτή τη κατεύθυνση για παράδειγμα πιστεύουμε πως πρέπει να προωθήσουμε την επανάχρηση και μετατροπή των υφιστάμενων κτιρίων, αντί για το γκρέμισμα και την ανέγερση νέων, την προώθηση πιο ταπεινών φυσικών τρόπων διαβίωσης, τον επαναπροσδιορισμό της έννοιας της πολυτέλειας και της οικονομίας, το σεβασμό στην τοπικότητα κτλ.
ΜΑΠ: Οι Point Supreme ανακηρυχθήκαν, το 2024, ως το καλύτερο αρχιτεκτονικό γραφείο για έργα κατοικίας στον κόσμο από το περιοδικό Monocle. Πώς μεταφράζετε αυτή την αξιοσημείωτη διάκριση και πώς οραματίζεστε την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής σας γραφής και του γραφείου στο μέλλον;
ΚΠ: Αυτή η διάκριση είναι σημαντική για εμάς επειδή το περιοδικό Μonocle δεν είναι ένα περιοδικό (μόνο) αρχιτεκτονικής, αλλά ένα περιοδικό με θέμα τις πόλεις, τη ζωή στις πόλεις, και τελικά τον τρόπο που ζούμε. Ψάχνει δηλαδή και ασχολείται με την ουσία, που είναι άλλωστε και στο κέντρο της αρχιτεκτονικής.
Το Monocle έχει δείξει συνεχές ενδιαφέρον για το γραφείο μας εδώ και αρκετά χρόνια, μας έχουν συμπεριλάβει σε διάφορα βιβλία τους όπως αυτό με τα καλύτερα σπίτια στον κόσμο, και τον πρόσφατο οδηγό της Ελλάδας, και μάλιστα μας είχε ζητήσει και είχε διοργανώσει ένα μεγάλο δείπνο στο σπίτι μας, όταν είχαν πραγματοποιήσει το συνέδριο για την ποιότητα της ζωής στην Αθήνα. Η συγκεκριμένη διάκριση, λοιπόν, αποτελεί μια στιγμή σε μια παρατεταμένη σχέση συνεργασίας και αλληλοεκτίμησης που έχουμε μαζί τους.
Όσον αφορά το μέλλον, ελπίζουμε να μας δοθεί η δυνατότητα να εξελίξουμε την αρχιτεκτονική μας μέσα από μεγαλύτερα πρότζεκτ στην Ελλάδα.
Στοιχεία έργου
Τίτλος έργου Κατοικία στη Πελοπόννησο
Τυπολογία Αποκατάσταση, Ανακαίνιση, Κατοικία
Τοποθεσία Ορεινή Πελοπόννησος, Ελλάδα
Κατάσταση Ολοκληρωμένο, 2023
Αρχιτεκτονική μελέτη Point Supreme
Φωτογραφία Filip Dujardin, Γιώργος Μεσσαριτάκης, Point Supreme
In The Summer Refuge series, curated by Archt. for Archisearch, we focus on summer houses that shelter time, memory and dreams closely connected to nature, to rural landscape, to vernacular architecture, and to notions such as ‘summer idleness’, ‘disconnection’, ‘slow living’, and Martin Heidegger’s ‘Dasein’ namely the art of being present in the world.
The third episode, follows Point Supreme Architects in the recent restoration and redesign of a two-story traditional stone-built house in the mountains of Peloponnese, designed for a family of four. On this occasion, the architect and editor-in-chief of Archisearch.gr, Melina Arvaniti-Pollatou, spoke with the studio’s co-founder, Konstantinos Pantazis, about architecture as an “art of adaptation” – a political act that is exercised upon the material world, like an archaeological excavation, functioning very consciously as an agent of civilization.
-text by Melina Arvaniti-Pollatou
The architecture of the one-of-a-kind Point Supreme is, in a nutshell, authentic—precisely because it is sensitive, mutable, dense. Semantically and emotionally charged, the architecture of Marianna Rentzou and Konstantinos Pantazis is performed as a kind of mystagogy, immersing the user into the historical and cultural depth of each place, translating the traditional into the present, and creating a familiar atmosphere of architectural osmosis that invites the collective and feels like a celebration.
Unexpected yet timeless, Point Supreme’s architecture creates spaces-as-refuges that allow time for oneself while also encouraging communal life.
“We don’t need to build from scratch but rather to transform the buildings we already have into new spatial experiences,” notes Konstantinos Pantazis, co-founder of the practice, defining an “architecture of adaptation,” one that designs and redesigns the world around it with “whatever is available,” articulating an architectural practice that is authentic, sustainable—both environmentally and socially—multilayered and inclusive.
The recent renovation of a two-story traditional house in the mountainous Peloponnese for a family of four confirms this design philosophy. Built of stone a century ago by folk wisdom born out of necessity, the house reflects, in the present day, a different way of life—one inseparable from the cycles of nature, coexistence with animals, and manual labor.
The rough, raw character of the structure is restored where support was needed, such as the roof, and preserved in its entirety, with stone, wood, plaster, and mud continuing to define the project’s spatial experience.
On the ground floor, the vaulted stone masonry that once housed stables has been uncovered, restored, and transformed into two cave-like children’s bedrooms that resemble monastic cells.
At ground level as well, a common space links the bedrooms—through a coral-red door—to the “liakoto” (sunroom); through a freestanding yellow staircase—to the upper floor; through an opening—to the sculptural white-and-salmon bathroom, and from there to a functional workshop. The key new addition at ground level, the liakoto, is organized as a long, rectangular space, a sunlit gallery just beneath the upper-floor veranda, framing the surrounding nature and sky through perimeter openings with chestnut-colored metal frames.
A bright yellow kitchen, a raised bed-lounge, and a reading corner coexist in this essential intermediate zone, which mediates between the interior and the outdoor life, maintaining a pervasive sense of welcome, daydreaming, and openness to the unknown.
Upstairs, the parents’ private rooms and the communal living areas coexist discreetly. Around the fireplace, the living room is organized in the logic of the traditional “ontas” as an interior square, with raised, built-in furniture inviting collective gatherings, conversations around the fire, as well as rest and contemplation. The timber-framed enclosure of the “ontas” is a decisive design gesture, reinforcing the room’s gravitational pull for gathering, while simultaneously deconstructing the rigid boundary of the partition wall.
Right next to the “ontas,” the elongated kitchen—the nurturer of daily life—is enhanced, symbolically and functionally, by the addition of a dining area and a traditional built-in “krevata”, the elevated wooden day bed with storage space once used for sleeping in the kitchen of rural Greek farmhouses. The pale sky-blue of the krevata and adjacent wardrobe harmoniously converses with the deep green of the kitchen counter, evoking the feeling—or rather, the memory—of the tranquility brought by a summer day in nature.
The new intervention’s color palette draws inspiration from the building’s existing, distinctive, and unusual door and window hues—mustard, pistachio, and terracotta red—which have been preserved, showcasing the ingenuity and spontaneity of the traditional builders.
“In trying to cultivate a sense of festive companionship, we think of houses as environments (…) that foster communal living, human relationships, intimacy, as well as the connection with the outside and with nature,” says Konstantinos Pantazis, describing the redesign of this farmhouse in Peloponnese.
Using as tools the magnetic force of the archetype, the familiarity of the vernacular, and the rough grounding of the handmade, Point Supreme brought back to life a house—a refuge within nature—stripped of unnecessary luxury, a house vast “like glory or ignorance,” a house seemingly drawn from the verses of Cavafy and Ritsos.
Melina Arvaniti-Pollatou: What is your own definition of a summer retreat?
Konstantinos Pantazis: I don’t think there’s a better definition than yours—the counterbalance to an ever more intense urban life, closely tied to nature, the countryside, the summer’s leisure, disconnection, slow living, and being present in the moment.
Indeed, I feel that every year this need for a retreat becomes stronger for all of us.
MAP: Point Supreme’s “architecture of adaptation” is expressed as a kind of archaeological excavation into the body of the existing, almost inevitably leading to the revelation of each building’s, system’s, or architectural structure’s “hidden potential”. In the case of the Peloponnese house, what surprises awaited you, and how did you make use of them in the new design?
KP: Indeed, this process of excavation and revelation of hidden potential is what interests us most in our work. In this house, we were immediately charmed by its initial state; a very humble structure, essentially three auxiliary rooms below and three living rooms above, without any internal connection, built of stone. Movement between them happened outdoors. There was no courtyard arrangement. It is a house of collective living, diametrically opposed to the luxury and pleasure houses we usually see being built today. This realization was perhaps the biggest surprise and guided the design.
We preserved this sense of refuge and heightened the pleasure of living together, which we felt the house already fostered.
We emphasized the different qualities we detected in each room and connected them in different ways through platforms, wooden partitions, fabric, etc., thus highlighting their uniqueness.
MAP: Point Supreme’s architecture primarily focuses on the “conditions it creates and the actions it enables” in each design. In the Peloponnese house, one of the strongest experiences you created is the conversion of the former stables into children’s bedrooms, keeping intact the raw atmosphere of the exposed stone vaults, evoking the sense of sleeping outdoors—under a rock’s shadow or in a cave. How easily did the family embrace such a design gesture, and how do you imagine this spatial experience will affect the children themselves?
KP: The family immediately embraced all the proposals. Often those who choose to work with us have a similar attitude of adaptability and are open to letting the existing condition and its peculiarities guide the design. I remember presenting alternative scenarios—there were also more “neutral” solutions—but the more meaningful ones were always chosen without hesitation.
I believe this spatial experience will influence the children; besides architecture has the ability to cultivate the user.
By avoiding stereotypes, adapting to what is available, changing habits, rejecting the prominence of luxury, connecting with the land and tradition, and, even more, fostering a sense of play, we eventually return to what is essential. We observe similar phenomena with children growing up in other houses we’ve designed, as well as with our own children in our own home. It’s fascinating how such spatial living experiences and conditions also renew and cultivate us adults. We shouldn’t forget that we are influenced, too.
MAP: Your design philosophy recognizes architecture as an art that takes advantage of what already exists while drawing references from history, tradition, outdoor life, intimacy, and the local, combining recycle, reuse, and craftsmanship with contemporary means and design techniques. It immediately brings to my mind the architectural ethos of Suzana & Dimitris Antonakakis in the way they applied the principles of critical regionalism to their work in Greece. Do you acknowledge this influence on your theoretical thinking and built work?
KP: Of course, yes. We often return to the work of the Antonakakis’ couple, studying it with renewed interest over the years—it’s difficult to fully absorb the richness and significance of their work. More generally, critical regionalism concerns us deeply. After all, the Greek condition contributed to the coining of the term by Tzonis and Frampton.
We believe that Greek architects can and should work in this direction—absorbing and advancing the uniqueness of our local tradition rather than striving for sameness with foreign principals.
MAP: Point Supreme’s architectural approach seems to have clear phenomenological roots and references; spaces that are experienced multisensorially, that activate the body, that are textured with “skin,” with taste, smell, and character. Specifically, for the Peloponnese house, by what criteria did you choose the materials (colors and textures) of the new interventions?
KP: The materials and interventions were chosen to reveal and intensify the sensations that the old house already evoked. Generally, the surfaces were rough and uneven, the sections thick, and the light and shadows were absorbed in a uniform way.
So, we introduced smooth surfaces where light would reflect and thus color the surrounding space thanks to the new surfaces’ hue.
The new colors are mainly deviations from the existing ones meaning burgundy red, mustard yellow, and pistachio green, thus creating semantic and sensory “units” such as warm passageways and cool points of pause.
MAP: I’d like to focus more on the use of color in the redesign of the Peloponnese house, which is consistent with your wider body of work and clearly carries artistic qualities, with the colors functioning as structural elements of the composition rather than as decoration or cladding. I’m reminded of the Mothers’ House in Amsterdam, designed by Aldo van Eyck. In that project, colors acquire three-dimensional architectural presence and structure the house as a distinct entity, humanizing it—following van Eyck’s phrase, “a building is not just a place to be, but a way to be.” Tell us how you think about this.
KP: Mothers’ House is a very interesting project. We truly believe that color has very important qualities and is entirely neglected in contemporary architecture—especially in Greek architecture, where it is almost a taboo.
To begin with, color is an inherent element of Greek tradition, carrying symbolism related to life, celebration, ritual, and even changing from place to place. It enriches the space and generates emotions and associations.
We are more interested in its structural and symbolic role in architecture rather than its purely aesthetic or artistic aspect, which comes as a result. This is what we also find fascinating in the work of the Van Eyck, where color is only one of many tools for creating a rich and engaging building. There is also a variety of spatial qualities, geometries, materialities, and details at every scale, ultimately creating a rich spatial result—a “building-being.”
MAP: In your keynote speech at the ESW conference, you mentioned, among other things, that “architects can acquire a more active political role, contributing to addressing the different crises of our time, while simultaneously raising public awareness of architecture and generating a new shared critical imagination.” Tell us more about how you envision the active political role of the architect today, and how you define this “new shared critical imagination.”
KP: As you beautifully put it in the Summer Refuge, we need to redefine how we live in the world. Architects have the tools and ability to imagine and visualize alternative scenarios for the future. Therefore, we also have this responsibility.
Each of our projects is a proposal for a way of life—it has consequences and carries responsibility.
But architects do not act alone; they are always in collaboration with institutions, clients, owners, etc. They serve the city and therefore inherently have a political role. However, they can and should transform this role from passive to active—using their expertise to imagine and pursue, together with the city, new ways of living adapted to our time and its crises. For example, we believe we should promote the reuse and transformation of existing buildings rather than demolition and new construction, encourage more humble, natural ways of living, redefine the notion of luxury and economy, and respect locality.
MAP: In 2024, Point Supreme was named the best architectural practice for residential projects in the world by Monocle magazine. How do you interpret this remarkable distinction, and how do you envision the evolution of your architectural expression and practice in the future?
KP: This distinction is important for us, especially because Monocle is not (only) an architecture magazine, but a magazine about cities, city life, and ultimately the way we live. It seeks and engages with the essence of it all—which is also at the heart of architecture. Monocle has shown consistent interest in our practice over the years, including us in various books, such as the one on the best houses in the world and their recent Greece guide. They even asked to host and carried out a large dinner in our home when they held their Quality of Life conference in Athens. Thus, this particular award is a distinctive moment in a long-standing relationship of collaboration and mutual appreciation.
As for the future, we hope to have the opportunity to further evolve our architecture through bigger projects in Greece.
Facts & Credits
Project title Peloponnese House
Typology Restoration, Renovation, Redesign, House
Location Peloponnese, Greece
Status Completed, 2023
Architecture Point Supreme
Photography Filip Dujardin, George Messaritakis, Point Supreme
READ ALSO: A WHIMSICAL REUSE // Edifício Estação: Two warehouses transformed into a multi-family housing building | by Sónia Cruz Arquitectura