Σοβιετικός Μοντερνισμός - Κωνσταντίνος Ξανθόπουλους | Νέα κυκλοφορία από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

Σοβιετικός Μοντερνισμός  – O Κωνσταντίνος Ξανθόπουλους μέσα από το ιστορικό, κοινωνικό, ιδεολογικό και αισθητικό υπόβαθρο της δημιουργικής έκρηξης και την ώσμωση ιδεών ανάμεσα στη σοβιετική και τη δυτική πρωτοπορία, αναδεικνύει το επαναστατικό έργο της αρχιτεκτονικής πρωτοπορίας, ως κατεξοχήν πεδίου συγκερασμού των τεχνών, της επιστήμης και των νέων κοινωνικών ιδεών, σε αυτή τη νέα κυκλοφορία από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

Η μελέτη του Κωνσταντίνου Ξανθόπουλου δεν αρκείται σε μια αισθητική αποτίμηση του πολύπτυχου αυτού κινήματος, η σημασία του οποίου μόλις τις τελευταίες δεκαετίες άρχισε να εκτιμάται στις πραγματικές της διαστάσεις.

Αφού εξετάσει το ιστορικό, κοινωνικό, ιδεολογικό και αισθητικό υπόβαθρο αυτής της δημιουργικής έκρηξης, την ώσμωση ιδεών και τάσεων και τον διάλογο, σε μια αρχική φάση τουλάχιστον, ανάμεσα στη σοβιετική και τη δυτική πρωτοπορία, αναδεικνύει το επαναστατικό έργο κυρίως της αρχιτεκτονικής πρωτοπορίας, ως κατεξοχήν πεδίου συγκερασμού των τεχνών, της επιστήμης και των νέων κοινωνικών ιδεών.

Σημαντική συμβολή της μελέτης είναι μεταξύ άλλων η παρουσίαση του έργου και της λειτουργίας των ΦΧΟΥΤΕΜΑΣ και ΦΧΟΥΤΕΪΝ, των εκπαιδευτικών φορέων που συγκροτήθηκαν μετά την Επανάσταση με όραμα τη συνθετική προσέγγιση της αρχιτεκτονικής και διαφόρων εκφάνσεων της τέχνης και την οργανική διασύνδεσή τους με τη βιομηχανική παραγωγή και τις ανάγκες της νέας κοινωνίας.

“Το βιβλίο είναι ο καρπός μιας πολύχρονης διανοητικής και ερευνητικής ενασχόλησης με την πρωτοπορία του σοβιετικού μοντερνισμού· η συγγραφή αυτή υπήρξε επί δεκαετίες ενδόμυχη πρόθεσή μου, παρέμεινε εντούτοις απραγματοποίητη για μισό περίπου αιώνα, μαζί με άλλες ανεκπλήρωτες συγγραφικές επιθυμίες και φιλοδοξίες”.

“Ήταν χειμώνας του 1971, όταν στην προθήκη ενός βιβλιοπωλείου της Μπρόντγουεϋ στη Νέα Υόρκη, απέναντι από την πύλη εισόδου στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, την προσοχή μου τράβηξαν δύο βιβλία: το Town and Revolution του Ανατόλ Κοπ και το Russia: An Architecture for World Revolution του Ελ Λισίτσκι. Χωρίς δεύτερη σκέψη, έσπευσα να αγοράσω τις νέες αυτές εκδόσεις, που, με βάση τα όσα γνώριζα τότε, έρχονταν να καλύψουν ένα κρίσιμο ιστοριογραφικό κενό”.

“Την πρώτη επαφή και τη στοιχειώδη εξοικείωσή μου με τον όρο κονστρουκτιβισμός, με τις απαρχές και τις προεκτάσεις του, την είχα αποκτήσει μέσα από τη βαθυστόχαστη πραγματεία του Χέρμπερτ Ρηντ The Philosophy of Modern Art, σε μια έκδοση βιβλίου τσέπης που απέκτησα το 1968. Την ίδια εποχή, την αρχική συλλογή μου ήρθε να συμπληρώσει ένα ακόμα βιβλίο με τίτλο The Ideal Communist City, που γράφτηκε και δημοσιεύτηκε κατά τη διάρκεια μιας πιο χαλαρής εφαρμογής του επονομαζόμενου «σοσιαλιστικού ρεαλισμού», όπως διαμορφωνόταν στη μετασταλινική ΕΣΣΔ του Χρουστσόφ”.

Η αγορά των δύο πρώτων βιβλίων μού γέννησε, καθώς θυμάμαι, μια απρόσμενη αμφιθυμία. Η μνήμη ανακαλούσε ενστικτωδώς τη σχετικά πρόσφατη καταστολή της Άνοιξης της Πράγας, μα και, ακόμη πιο πίσω, τα γεγονότα στην Ουγγαρία του Ίμρε Νατζ, και τις εφηβικές μου αναγνώσεις, τη Γέφυρα του Αντάου, τις Δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον Κόσμο κ.ά., όπως και τον Ψυχρό Πόλεμο και τις διαχωριστικές γραμμές τις οποίες επέβαλλαν το Σύμφωνο της Βαρσοβίας και το ΝΑΤΟ· ένα υπαρκτό χάσμα που φαινόταν να διαιωνίζεται ανάμεσα στην ΕΣΣΔ και τη Δύση.

Αναρωτιόμουν, είναι άραγε η Τέχνη και η Αρχιτεκτονική σε θέση να υπερβαίνουν τον στενό ορίζοντα ιστορικών και πολιτικών γεγονότων ή και να αντιτάσσονται στα διαχωριστικά τείχη και στους φραγμούς της κάθε εποχής, ενίοτε να καθοδηγούν και να ορίζουν έναν εκάστοτε νέο πολιτισμό, μια νέα πρωτοποριακή κουλτούρα, που στην προκειμένη περίπτωση να ενώνει τους δύο κόσμους αντί να τους διαιρεί;

Όπως όλες οι μεγάλες επαναστάσεις, η Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 λειτούργησε σαν μια πυρηνική έκρηξη: καταλύοντας την καθεστηκυία κοινωνική, οικονομική και πολιτισμική τάξη, αποδέσμευσε πρωτόγνωρες δημιουργικές δυνάμεις με διακηρυγμένο στόχο το χτίσιμο μιας νέας κουλτούρας, τη δημιουργία μιας νέας σοσιαλιστικής κοινωνίας, τη διάπλαση ενός νέου τύπου ανθρώπου, ενός νέου συλλογικού υποκειμένου, με βάση τις αρχές της κοινωνικής ισότητας και της προόδου.

Εικαστικοί καλλιτέχνες και αρχιτέκτονες, λογοτέχνες και άνθρωποι του θεάτρου και του κινηματογράφου, ανάμεσά τους ο Καζιμίρ Μαλέβιτς, ο Σεργκέι Άιζενσταϊν, ο Βλαντίμιρ Τάτλιν, ο Ελ Λισίτσκι, ο Αλεξάντρ Ρόντσενκο και η σύντροφός του Βαρβάρα Στεπάνοβα, η Λιουμπόφ Ποπόβα, ο Αλεξάντρ Βέσνιν και οι αδελφοί του Λεονίντ και Βίκτορ, ο Ιβάν Λεονίντοφ, ο Κονσταντίν Μέλνικοφ, o Mοϊσέι Γκίνζμπουργκ και πολλοί άλλοι, στρατεύτηκαν στην πραγμάτωση αυτού του νέου οράματος και αποτύπωσαν μέσα από τα σύνθετα έργα και τα μανιφέστα τους τους στόχους της νέας επαναστατικής τέχνης· ο σουπρεματισμός, ο κονστρουκτιβισμός, ο ωφελιμισμός-προντουκτιβισμός, ο ρασιοναλισμός, ο φορμαλισμός υπήρξαν τα καλλιτεχνικά ρεύματα που τροφοδότησαν το σαρωτικό ποτάμι της σοβιετικής πρωτοπορίας ή του σοβιετικού μοντερνισμού, για μια περίπου δεκαπενταετία μετά την Επανάσταση, πριν από την επιβολή της σταλινικής ορθοδοξίας.

Στοιχεία έργου

Τίτλος Σοβιετικός Μοντερνισμός
Συγγραφέας Κωνσταντίνος Ξανθόπουλους
Εκδόσεις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Υπότιτλος Όψεις πρωτοπορίας 1918–1932
Α’ έκδοση 05/2025
Τεχνικά χαρακτηριστικά 352 σελ., 20×26 εκ.
Σχεδίαση εξωφύλλου Ιάκωβος Ουρανός