Η σειρά αρθρογραφίας ‘Το Θερινό Καταφύγιο’, σε επιμέλεια της πλατφόρμας Archt. για το Archisearch, εστιάζει σε εξοχικές κατοικίες που στεγάζουν την περισυλλογή, τα όνειρα και τη μνήμη· σε άμεση σύνδεση με την φύση, το τοπίο της υπαίθρου και έννοιες όπως η «καλοκαιρινή ραστώνη», η «αποσύνδεση», το «slow living» και το «Dasein» του Μάρτιν Χάιντεγκερ – την τέχνη του να είσαι παρών στη στιγμή.
Στο έκτο επεισόδιο, ακολουθούμε το αρχιτεκτονικό γραφείο Antipas Jones architects να μετατρέπει ένα από τα χαρακτηριστικά «λυόμενα» σπίτια της Κεφαλονιάς, που λειτούργησαν μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1953 ως κατοικίες σεισμοπλήκτων, σε θερινό καταφύγιο μιας οικογένειας στη Λάσση με βάση τις αρχές της αντι-κατεδαφιστικής και οικονομικά προσιτής «αρχιτεκτονικής της προσθήκης» των Lacaton & Vassal που θέτει στο επίκεντρο – όπως κάθε καταφύγιο – τη ζωή, τον άνθρωπο και τις απλές ανάγκες του.
-γράφει η Μελίνα Αρβανίτη-Πολλάτου
Το καταφύγιο, ως χώρος και έννοια, είναι βαθιά ριζωμένο στην ιδέα της ασφάλειας. Από το προϊστορικό σπήλαιο μέχρι την πρώτη καλύβα, ο άνθρωπος διαπραγματεύεται την επιβίωσή του στη φύση αναζητώντας, οικοδομώντας, κι, εντέλει, βρίσκοντας καταφυγή. Απαντώντας στη (ψυχο)γεωγραφία του τόπου που το έθρεψε, από την αγκαλιά έως τη μήτρα, το καταφύγιο αποτελεί καθρέφτη του τότε στο τώρα και, άρα, αναπόσπαστο μέρος της μνήμης.
Στη ταινία μικρού μήκους «Όταν κοιμάσαι, ο κόσμος αδειάζει», ο σκηνοθέτης Βασίλης Κεκάτος κινηματογραφεί την Κεφαλονιά – το νησί του – εν καιρώ πανδημίας, σαν ένα κόσμο που, απλόχωρα, αδειάζει περιμένοντας, υπομονετικά, ν’ αναστηθεί. Ανάμεσα στις κραυγές των πουλιών και στα βελάσματα που αφήνουν στο πέρασμά τους τα κατσίκια, ισόγεια ξύλινα σπίτια με στέγες – τα γνωστά και ως λυόμενα – εμφανίζονται στην οθόνη ως σφραγισμένα λείψανα προστασίας από μίαν άλλη εποχή. Πως θα συμπεριφερθούν σε μια νέα έκτακτη ανάγκη;
Ο καταστροφικός σεισμός της 12ης Αυγούστου 1953 στα Επτάνησα ισοπέδωσε μεγάλο αριθμό κατοικιών και οικισμών στη Κεφαλονιά ξεριζώνοντας τους ανθρώπους από το πιο δικό τους κομμάτι: το σπίτι. Προκατασκευασμένες ξύλινες κατοικίες, μικρής κλίμακας, από την Γερμανία, την Σουηδία, και την Φινλανδία, έφτασαν στο νησί σχηματίζοντας καταφύγια-οικισμούς που δεν έχουν προκύψει απ’ την τριβή με τον τόπο μα από την ανάγκη. Δίχως θεμέλια και ρίζες, στον αντίποδα των «θεόχτιστων» του Άρη Κωνσταντινίδη που έχουν προκύψει από τη λαϊκή σοφία στο βάθος του χρόνου, τα «θεόσταλτα» έγιναν σπίτια γιατί έδωσαν χώρο στη ζωή να συνεχίσει να υπάρχει δένοντας την παρουσία τους με την ιστορία και τη συλλογική μνήμη του τόπου.
Έτσι, παρότι δεν φτιάχτηκαν από ανθρώπινο χέρι λαξευμένα στην υφή του τοπίου απ’ τις συνήθειες του τόπου, τα ξενόφερτα λυόμενα σπίτια ενσωματώθηκαν στην αρχιτεκτονική παράδοση της Κεφαλονιάς ως καταφύγια που διαφύλαξαν την ιστορική συνέχεια του λαϊκού πολιτισμού και σφράγισαν την φυσιογνωμία του τόπου.
Στις μέρες μας, τα «θεόσταλτα» λυόμενα παραμένουν, ακόμη, σε διάφορες τοποθεσίες στο νησί, μάρτυρες ενός μακρινού αλλά όχι ξεχασμένου παρελθόντος. Αλλοτινά καταφύγια από την αγριότητα της φύσης, σήμερα καλούνται να προστατεύσουν τον άνθρωπο απ’ τη (μ)ανία της αστικής ζωής. Μέσα από αυτό το πρίσμα, το γραφείο Antipas Jones architects ανακαίνισε ένα τέτοιο λυόμενο σπίτι στη Λάσση ώστε να λειτουργήσει ως το θερινό καταφύγιο μιας οικογένειας δίνοντας έμφαση στη διατήρηση, ανάδειξη και ενίσχυση της μορφής, της δομής και της βιοκλιματικής λειτουργίας του. Η βιωσιμότητα, άλλωστε, υπήρξε από πάντα καταστατικό στοιχείο της οποιασδήποτε καταφυγής.
Στη περίπτωση του λυόμενου στη Λάσση, οι αρχιτέκτονες μετέτρεψαν ένα σπίτι από καταφύγιο απέναντι στις διαβρωτικές δυνάμεις του τόπου σε καταφύγιο απέναντι στις διαβρωτικές δυνάμεις του χρόνου, σε εγγυητή μιας πολλά υποσχόμενης θερινής ραστώνης και τόπο αέναης επιστροφής στην ουσία του εαυτού και της ζωής.
Υιοθετώντας μια ήπια σχεδιαστική προσέγγιση, οι Antipas Jones architects εργάστηκαν σύμφωνα με τα πρότυπα της «αρχιτεκτονικής της προσθήκης (architecture of addition)» των Lacaton & Vassal εφαρμόζοντας τις αρχές μιας αντι-κατεδαφιστικής, φιλο-ανθρώπινης και οικονομικά προσιτής παρέμβασης που στοχεύει στην αναβάθμιση του υπάρχοντος και όχι στην αντικατάστασή του.
Εξυγίανση και αναβάθμιση του ήδη υπάρχοντος.
Ο αρχικός ξύλινος σκελετός των όψεων και της στέγης διατηρείται μαζί με τις ξύλινες επενδύσεις και τα παράθυρα. Οι χαρακτηριστικές ξύλινες όψεις, που σφράγισαν την ταυτότητα των λυόμενων, συντηρούνται και βάφονται λευκές με σκούρα μπλε σκίαστρα και λεπτομέρειες. Το εσωτερικό δάπεδο, που είχε πάθει καθίζηση, αλλάζει και ντύνεται με γκρι πλακάκι. Η επίπλωση σε παστέλ χρωματισμούς του ροζ, του φιστικί, του γαλάζιου και του κόκκινου δημιουργεί ένα ήπιο και, ταυτόχρονα, φωτεινό οικιακό περιβάλλον που, μαζί με τις σκιές από τις φυλλωσιές των δέντρων, κάνει το σπίτι να πάλλεται από ζωή.
Ενίσχυση της βιοκλιματικής απόδοσης.
Το αρχικό θερμικό μοντέλο της κατασκευής, που βασίζεται σε παθητικές μεθόδους δροσισμού, υποστηρίζεται πολύπλευρα. Οι όψεις εσωτερικά επενδύονται με μονωμένη γυψοσανίδα και η στέγη θερμομονώνεται επιτρέποντας στον αέρα να κυκλοφορεί ελεύθερα πάνω από την οροφή. Εντός, το βόρειο-δυτικό, εγκάρσιο, ρεύμα αέρα, που αποτελεί τη βασική πηγή δροσισμού της κατοίκησης, διευκολύνεται στο έργο του μέσω της νέας διαρρύθμισης που, αφενός, εδράζεται πάνω στον αρχικό κάνναβο της κατασκευής, και, αφετέρου, επιτρέπει στα επιμέρους δωμάτια καλύτερο προσανατολισμό, θερμική άνεση και σύνδεση με τον κατάφυτο κήπο. Μια καινούργια, μεγάλη, συρτή τζαμαρία, που κατασκεύασε ντόπιος ξυλουργός, ανοίγει τους βασικούς χώρους διημέρευσης – κουζίνα, τραπεζαρία, καθιστικό – προς τη φύση δίνοντας έμφαση στη σύνδεση του κλειστού εσωτερικού χώρου με την υπαίθρια ζωή της βεράντας.
Συναισθηματικά και μνημονικά φορτισμένο, το θερινό (πλέον) καταφύγιο στη Λάσση ανανεώνεται, εκ των έσω, μα εξακολουθεί να στεγάζει τις φωνές των παιδιών που θυμούνται και την ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο.
Στοιχεία έργου
Τίτλος Lassi
Τυπολογία Κατοικία, Το Θερινό Καταφύγιο, Ανακαίνιση, Αποκατάσταση
Τοποθεσία Λάσση, Κεφαλονιά
Αρχιτεκτονική μελέτη & Φωτογραφία Antipas Jones architects (L. Jones, C. Antipas)
Τοιχοποιία Διονύσης Παπαναστασάτος
Ξυλεία, επιπλοποιία, σοβατίσματα Κώστας Κουνάδης
Υδραυλικά Βαγγέλης Λασκαράτος
Ηλεκτρολογικά Διονύσης Κωνσταντάτος
Χρώματα Βασίλης Derad
In The Summer Refuge series, curated by Archt. for Archisearch, we focus on summer houses that shelter time, memory and dreams closely connected to nature, to rural landscape, to vernacular architecture, and to notions such as ‘summer idleness’, ‘disconnection’, ‘slow living’, and Martin Heidegger’s ‘Dasein’ namely the art of being present in the world.
The sixth episode, follows Antipas Jones architects transforming one of the distinctive kit houses (“lyomena”) of Kefalonia, originally used as emergency housing after the destructive 1953 earthquake that struck Ionian islands, into a summer refuge for a family in Lassi based on the principles of the affordable, never-demolish “architecture of addition” by Lacaton & Vassal that prioritizes – just like any refuge should do – everyday life, ordinary people and their simple yet so meaningful needs.
The shelter, as both a space and a concept, is deeply rooted in the idea of security. From the prehistoric cave to the first hut, humankind has negotiated its survival in nature by seeking, building, and ultimately finding refuge. Responding to the (psycho)geography of the place that nourished it — from the womb to the embrace — the shelter becomes a mirror of past into present and thus an integral part of memory.
In the short film ‘When you sleep, the world empties’ the director Vasilis Kekatos films Kefalonia — his homeland — during the pandemic, as a world that, expansively, empties out waiting, patiently, to be resurrected. Amid the bird calls and the goatbleats, single‑storey timber houses with pitched roofs — the so‑called lyomena — appear on screen as sealed relics from another era. How would they behave in a new emergency state?
The destructive earthquake of the 12th of August 1953 in the Ionian Islands flattened a large number of homes and settlements in Kefalonia, uprooting people from their most personal space: their house. Small timber kit houses sent from abroad – Germany, Sweden, and Finland – arrive on the island to be erected quickly to form refuge settlements born out of necessity. In contrast to the “god‑built” houses that Aris Konstantinidis described emerging from folk wisdom over time, these “god‑sent” houses became homes of Kefalonians by giving space for life to continue — binding their presence to the history and collective memory of the island.
Although not carved out by human hand into the body of the land serving the customs of the place, the imported kit houses were incorporated into Kefalonia’s architectural tradition as refuges that safeguarded the historical continuity of the folk culture and stamped the identity of the place.
Today, the “god‑sent” lyomena still stand in various locations on the island – witnesses to a distant but not forgotten past. Once shelters against the ferocity of nature, today they are asked to protect humans from the mania of urban life. From this point of view, Antipas Jones Architects renovated such a kit house in Lassi to serve as a summer refuge for a family, emphasizing the restoration and strengthening of its form, structure and bioclimatic function. Sustainability, after all, has always been a constitutive element of any refuge.
In the case of the kit house in Lassi, the architects transformed a home from a refuge against the corrosive forces of place into a refuge against the corrosive forces of time — a place of continuous return to the essence of self and life.
Adopting a mild design approach, Antipas Jones Architects worked according to the standards of the “architecture of addition” by Lacaton & Vassal, applying the principles of an anti‑demolition, human‑friendly and economically accessible architecture that aims at upgrading the existing rather than replacing it.
Restoration and refurbishment of the already existing.
The building envelope which gave the kit house its original identity, external cladding and all the windows were retained. The characteristic timber façades are restored and painted white, with dark‑blue shutters and detailing. The internal slab, which had collapsed, is replaced and cladded with grey tiles. The furnishings in pastel tones of pink, pistachio, light blue and red create a luminous and lively domestic environment which, along with the shadows cast by the foliage of the trees, makes the house pulsate with life.
Enhancement of bioclimatic performance.
The original thermal model of the house based on passive cooling methods, is supported in multiple ways. The inner part of the ventilated external wall is replaced with a thin insulated plasterboard while a thick layer of insulation is introduced under the roof slates leaving the existing natural ventilation crossing above the ceiling. Inside, the natural cross ventilation — the house’s main source of cooling — is enhanced through a shift in the layout where new partitions are located on the existing grid allowing the rooms to have better orientation, thermal comfort and connection to the lush gardens. A new large sliding glass wall, crafted by the local carpenter, opens the main living areas — kitchen, dining room, living room — to nature, emphasizing the connection between the enclosed interior space and the outdoor life of the veranda.
Emotionally charged and closely connected to memory, the summer refuge in Lassi, reborn from within, continues to shelter the voices of children and the human need for safety.
Facts & Credits
Project title Lassi
Typology House, The Summer Refuge, Restoration, Renovation
Location Lassi, Kefalonia island, Greece
Architecture & Photography Antipas Jones architects (L. Jones, C. Antipas)
Masonry Dionysis Papanastasatos
Timber, cabinetry, plaster works Kostas Kounadis
Plumbing Vangelis Laskaratos
Electricity Dionysis Konstandatos
Painting Vasilis Derad
READ ALSO: A WHIMSICAL REUSE: Restoration and enhancement Riva San Vitale Furnaces in Ticino, Switzerland | by enrico sassi architetto sagl