Με αφορμή τη συμμετοχή της στο Hotel Experience που επιστρέφει για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά στο χώρο της Τεχνόπολης του Δήμου Αθηναίων το Σαββατοκύριακο 18 & 19 Οκτωβρίου 2025, ο Διονύσης Μαρίνος συνομιλεί με την ιδρύτρια των ETSI Architects, Ελένη Τσιγαρίδα. Η κ. Τσιγαρίδα θα συμμετάσχει στο πάνελ με τίτλο ‘Design as Cultural Strategy | Can hospitality recover places?’ της ενότητας ‘From ruins to resorts | Rethinking heritage in hospitality’.
Το Hotel Experience οργανώνεται σε επιμέλεια περιεχομένου από το Archisearch, καλλιτεχνική διεύθυνση και experience design από το γραφείο Flux-Office, creative direction & οργάνωση παραγωγής από τον Βασίλη Μπαρτζώκα της Design Ambassador, σε συμπαραγωγή με την Aris Marinakis Architectural Editions.
Παρακολουθήστε το Hotel Experience, χωρίς κόστος συμμετοχής, με κράτηση θέσης εδώ!
-γράφει ο Διονύσης Μαρίνος
Η Μάνη είναι ο τόπος που η Ελένη Τσιγαρίδα, αρχιτέκτονας και ιδρύτρια των ETSI Architects, έχει αφήσει ίσως πιο έντονα το αποτύπωμά της.
Σήμερα, από το δεύτερο γραφείο της στην Αθήνα, σε ένα ιστορικό κτίριο της οδού Αθηνάς, μιλά για την κλίμακα, τα έργα που δεν αλλοιώνουν το φυσικό κάλλος και για την πραγματική ουσία που οφείλει να φέρει η αρχιτεκτονική στις μέρες μας.
Δείτε περισσότερα για το έργο ‘Ρούγα Της Βαμβακούς’, εδώ!
Η Ελένη Τσιγαρίδα είναι μια από τις πιο ουσιαστικές φωνές της νέας ελληνικής αρχιτεκτονικής, με έργο που επιδιώκει την αλήθεια του τόπου. Ιδρύτρια των ETSI Architects, έχει εδραιώσει την παρουσία της μέσα από μια σειρά κατοικιών, αποκαταστάσεων και τοπικών παρεμβάσεων που τιμήθηκαν με διακρίσεις σε εθνικό και διεθνές επίπεδο – μεταξύ αυτών, πρώτο βραβείο GRAIL 2024 για την αποκατάσταση του ιστορικού Τελωνείου στην Καρδαμύλη και έπαινος στην κατηγορία μονοκατοικίας για το “Monastery House” στον Πύργο Διρού.
Το αρχιτεκτονικό της έργο αντλεί από το DNA της Μάνης, μεταπλάθοντας την παράδοση σε κάτι σύγχρονο, ουσιαστικό και βαθιά βιωματικό. Με σταθερή εγκατάσταση στη Δυτική Μάνη και ένα γραφείο στην Αθήνα, η Ελένη Τσιγαρίδα υλοποιεί μια αρχιτεκτονική που ριζώνει στον τόπο και εξελίσσεται από τις ανάγκες των ανθρώπων που τον κατοικούν.
Κάθε έργο, από το Inside Out House στον ελαιώνα της Γκονάτσας, μέχρι το Παρατηρητήριο στο φαράγγι της Ίσνας, λειτουργεί σαν τοπόσημο καθημερινής ζωής, μια γέφυρα ανάμεσα σε παρελθόν και παρόν.
Εξίσου σημαντική είναι η συμβολή της στο project “Αναβίωση της Βαμβακούς”, με την υποστήριξη του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Το γραφείο των ETSI Architects ανέλαβαν την αναγέννηση ιστορικών κτισμάτων, μετατρέποντάς τα σε ξενώνες, πολιτιστικούς χώρους, εργαστήρια τεχνολογίας, εστιατόρια και δημόσιους χώρους, δίνοντας πνοή σε ένα χωριό που σχεδόν είχε σβήσει.
Η δουλειά αυτή αποτυπώνει την ευρύτερη αποστολή της: να ξανακάνει τους τόπους κατοικήσιμους, ουσιαστικούς και σύγχρονους χωρίς να αλλοιωθούν.
Διονύσης Μαρίνος: Υπάρχει κάποιο τοπίο – φυσικό ή αστικό – που επιστρέφει πάντα στον νου σας όταν σχεδιάζετε;
Ελένη Τσιγαρίδα: Η Μάνη. Σκληρή και φειδωλή, με τον Ταΰγετο στην πλάτη και τον ορίζοντα να ανοίγει νότια και δυτικά. Στεγνή, ακίνητη, σχεδόν αιώνια. Μεγάλη – σε κάνει να νιώθεις μικρός. Περιοδική – κάθε εποχή φέρνει άλλο χαρακτήρα: από εσωστρεφής και κλειστή σε υπαίθρια και ανοιχτή. Εκεί ζούμε και δουλεύουμε. Είμαστε μια ομάδα κι ο καθένας κάπου πιάνεται απ’ τη Μάνη: από μια πέτρα, μια ξερολιθιά, την ιστορία, το φως. Για μένα υπάρχει κι η Κάλυμνος, όπου μεγάλωσα τα καλοκαίρια. Κι αυτή με έμαθε πώς να ζεις με την ελάχιστη σκιά και την ανοιχτωσιά. Μάνη και Κάλυμνος, η εσωτερική μου πυξίδα.
Όταν σχεδιάζουμε, δεν αναπαριστούμε αυτά τα τοπία, αλλά με έναν τρόπο τα ακούμε ως ρυθμό, ως παύση, ως μέτρο.
Δ.Μ.: Πώς «μιλά» για εσάς ένα οικόπεδο πριν καν χαραχθεί μια γραμμή στο χαρτί;
Ε.Τ.: Μιλά χωρίς λόγια: με το φως, τον αέρα, τα ίχνη ζωής και μνήμης. Δεν είναι ποτέ κενό. Πάμε, στεκόμαστε, περιμένουμε. Δεν ανοίγουμε σχέδια, καθώς πρώτα ακούμε. Μερικά οικόπεδα ψιθυρίζουν, άλλα μας κρατούν σε απόσταση.
Είναι σαν θέατρο μιας ζωής που δεν θα ζήσουμε αλλά την αφουγκραζόμαστε.
Περιηγούμαστε και αφηγούμαστε: «Μπαίνω εδώ – τι βλέπω;», «όταν ξυπνώ τι νιώθω;» «που τελειώνει το μέσα και αρχίζει το έξω;» «Εδώ πίνω καφέ, εδώ με παίρνει ο ύπνος το μεσημέρι» , «Αυτό το δέντρο το θέλω». Όλα είναι αφήγηση, από το πρωί ως το βράδυ. Από την άνοιξη στον χειμώνα. Από τα νιάτα στα γεράματα. Ο κάθε πελάτης βάζει το λιθαράκι του και κάνει δική του τη διαδρομή.
Το πιο σημαντικό ίσως είναι να δεις τι λείπει: μια σκιά, μια πλάτη, ένα κάδρο για το βλέμμα. Ο χώρος υποδεικνύει την επιθυμία του. Αν τον παρακάμψεις, αντιστέκεται.
Δ.Μ.: Η εμπειρία της Μάνης τι σας έχει διδάξει;
Ε.Τ.: Να στέκομαι ταπεινά. Να σχεδιάζω με οικονομία και ακρίβεια. Να περιμένω. Μας έμαθε την αξία της επανάληψης και την αρετή της απλότητας. Όλα τα έργα είναι ουσιαστικά ασκήσεις πάνω στα ίδια ερωτήματα, παραλλαγές της ίδιας αγωνίας.
Δουλεύουμε με ό,τι είναι εκεί: πέτρα, ξύλο, χώμα, φως. Με τα εργαλεία του τόπου και τους ρυθμούς του.
Δείτε περισσότερα για το έργο ‘Τελωνείο Καρδαμύλης’, εδώ!
Δ.Μ.: Ποια είναι η σχέση σας με την έννοια της “γηγενούς” αρχιτεκτονικής; Είναι ένα βάρος ή ένας διάλογος;
Ε.Τ.: Είναι ένας διάλογος. Όχι νοσταλγικός, ούτε φολκλορικός.
Η “γηγενής” αρχιτεκτονική για εμάς δεν είναι ένα στυλ αλλά ένας τρόπος. Πώς στήνεται ένα σπίτι στον άνεμο; Πού πέφτει ο ήλιος το απόγευμα; Πού φυλάς το νερό; Πού βρίσκεις υλικό χωρίς να φέρεις φορτηγό; Πως ζεις μέσα σε μια κοινότητα σχεδόν μοναστηριακά, πως ζεις τον χειμώνα και πώς το καλοκαίρι;
Δεν πρόκειται για επιστροφή στο παρελθόν αλλά για συνομιλία με το παρόν μέσα από διαχρονικές αξίες. Αν γίνει βάρος, χάνει το νόημά της. Αν γίνει φόβος μην “προδώσουμε” κάτι, τότε δεν μιλάμε πια για αρχιτεκτονική. Προσπαθούμε να την κρατήσουμε ως εργαλείο, όχι ως κανόνα.
Και προσπαθούμε να κτίσουμε με τρόπο που δεν είναι επίδειξη αλλά ένταξη.
Δ.Μ.: Πώς μπορεί η αρχιτεκτονική να «ψιθυρίσει» αντί να επιβληθεί σ’ ένα τοπίο;
Ε.Τ.: Με το να μην προσπαθήσει να ξεχωρίσει. Να μη ζητά επιβεβαίωση.
Με το να δέχεται τον χρόνο, την ατέλεια, την αποδοχή του ότι δεν θα τα ελέγξει όλα. Ένα κτίσμα μπορεί να ψιθυρίσει όταν υπηρετεί το τοπίο, όταν το ακολουθεί, όταν το αφήνει να κυριαρχήσει.
Χρησιμοποιούμε συχνά την έννοια της «παρουσίας χωρίς επίδειξη». Να είναι εκεί, να το αισθάνεσαι, αλλά να μην σε τραβά από το μανίκι. Αυτή είναι η πολυτέλεια που αναζητούμε — η πολυτέλεια της ησυχίας ή και της σιωπής. Να ακούς τα τζιτζίκια και τα κύματα. Να ακούς τα βήματα και τις κουκουβάγιες, τα τσακάλια τα κατσίκια.
Δ.Μ.: Πιστεύετε ότι η σύγχρονη ελληνική πόλη έχει ανάγκη από ησυχία ή από φωνή;
Ε.Τ.: Έχει ανάγκη από ειλικρίνεια. Από ησυχία εκεί που έχει πνιγεί στον θόρυβο, όχι μόνο ακουστικό, αλλά και οπτικό, ρυθμιστικό, υπερκαταναλωτικό. Κι από φωνή εκεί που έμεινε αόρατη – στις αυλές που χάθηκαν, στους ανθρώπους που δεν ακούγονται, στις ρωγμές του δημόσιου χώρου.
Δεν είναι είτε το ένα είτε το άλλο. Είναι πότε μιλάς και πότε σωπαίνεις. Η αρχιτεκτονική οφείλει να ξέρει και τα δύο.
Δ.Μ.: Πότε νιώθετε ότι ένα έργο σας “τελείωσε”; Όταν ολοκληρωθεί ή όταν κατοικηθεί;
Ε.Τ.: Δεν ξέρω αν τελειώνει ένα έργο στη διάρκεια της δικής μας ζωής – ίσως τελειώνει με την κατεδάφιση. Εμείς φεύγουμε σιγά σιγά, με την κατοίκηση. Μετά ενηλικιώνεται, προχωράει στη δική του ζωή, σαν τα παιδιά μας. Το παρακολουθούμε με καμάρι από απόσταση, όπως κι όταν μας επιτρέπεται.
Δείτε περισσότερα για το έργο ‘Monastery house’, εδώ!
Δ.Μ.: Έχετε ποτέ αλλάξει ριζικά άποψη για κάποιο δικό σας έργο με το πέρασμα του χρόνου;
Ε.Τ.: Ναι. Μερικές φορές επιστρέφω και βλέπω κάτι άλλο: άλλοτε χαίρομαι, άλλοτε λυπάμαι. Εξαρτάται από τη ζωή που έχει ζήσει το έργο. Κάποια τα έχω χάσει. Χαθήκαμε με τους ιδιοκτήτες ή άλλαξαν και δεν τους γνωρίζω.
Το να αλλάζεις γνώμη είναι ένδειξη ότι συνεχίζεις να βλέπεις.
Δ.Μ.: Αν μπορούσατε να διαγράψετε έναν όρο από την αρχιτεκτονική ορολογία, ποιος θα ήταν;
Ε.Τ.: Ίσως τον όρο «παραδοσιακός» όταν χρησιμοποιείται σαν άλλοθι, είτε για να μιμηθούμε κάτι επιφανειακά, είτε για να απορρίψουμε οτιδήποτε νέο. Ο όρος έχει κουραστεί, έχει στερέψει. Προτιμώ να μιλάμε για συνέχεια, για αντοχή, για μετασχηματισμό.
Δ.Μ.: Ποιο λάθος στον δημόσιο χώρο πιστεύετε ότι θα “κοιτάμε με ντροπή” σε 30 χρόνια;
Ε.Τ.: Την απουσία σκιάς. Την αδιαφορία για τον πεζό. Την εγκατάλειψη του ανθρώπινου μέτρου.
Θα ντρεπόμαστε που χτίσαμε πόλεις χωρίς δέντρα, χωρίς καθίσματα, χωρίς πρόνοια για τους ευάλωτους. Που κάναμε τα δημόσια σχολεία να μοιάζουν με φυλακές και τις πλατείες με χώρους στάθμευσης.
Δ.Μ.: Τι πιστεύετε ότι είναι πιο δύσκολο: να χτίσεις σε νησί ή σε πόλη;
Ε.Τ.: Εμείς είμαστε στην επαρχία – όχι νησί, αλλά παρόμοια. Μικρές αποστάσεις, μικροί πόροι, έντονη σχέση με το τοπίο. Η πόλη είναι πιο σύνθετη: χρονικά, κοινωνικά, πολυεπίπεδη.
Αλλά το πιο δύσκολο είναι να χτίσεις με αλήθεια. Και αυτό απαιτεί σχέσεις με τους χρήστες και χρόνο για ανακαλύψεις.
Δ.Μ.: Αν μπορούσατε να αφήσετε πίσω σας ένα μόνο έργο, ποιο θα ήταν και γιατί;
Ε.Τ.: Δύσκολη ερώτηση. Ίσως αυτό που θα επιβιώσει θα φανεί μόνο του.
Θα ήθελα να αφήσουμε πίσω μας ένα σώμα έργων που έγιναν απαρατήρητα, με την καλή έννοια. Που αγαπήθηκαν από αυτούς που τα ζουν. Που ενσωματώθηκαν στο τοπίο και στο βίο του. Που μοιάζουν σαν να ήταν πάντα εκεί.
Δείτε περισσότερα για το έργο ‘Inside Out House’, εδώ!
READ ALSO: The Summer Refuge | Episode 2: Mill House in Lefkada by Caterina Viguera Studio stands for revisiting tradition.