Κάτι συμβαίνει στο Αιγάλεω! Μέσα από το πιλοτικό πρόγραμμα Rock the Block που υλοποιεί ο δήμος, επιλεγμένες πολυκατοικίες αναβαθμίζονται δωρεάν βελτιώνοντας τη ζωή των κατοίκων τους αλλά και της ευρύτερης γειτονιάς, φέρνοντας ξανά στο προσκήνιο λέξεις όπως συμμετοχικότητα και αλληλεγγύη. Το παρακάτω κείμενο της Ήρας Σινιγαλιά, δημοσιεύτηκε αρχικά στο Archisearch the Paper Edition Vol.7.
Το εγχείρημα Rock the Block είχε παρουσιαστεί στο panel με τίτλο ‘Κοινωνική και οικονομική κατοίκηση | Social and Afordable Housing’ σε συντονισμό της Μάρθας Γιαννακοπούλου, του Architect Show 5 5_Futurespective από την Medexpo και σε επιμέλεια περιεχομένου της Design Ambassador. Διαβάστε τον απολογισμό της διοργάνωσης εδώ!
Σε μια εποχή που η προσιτή στέγαση έχει γίνει εφιάλτης θερινής –ή όποιας- νυχτός, το πρόγραμμα Rock the Block, που υλοποιείται στον δήμο Αιγάλεω, δείχνει δρόμους, μέσα από τη συλλογικότητα και τη συνεργασία, που θα μπορούσαν να αποτελέσουν πυξίδα για μια ρότα επίλυσης ενός διεθνούς προβλήματος το οποίο τα τελευταία χρόνια έγινε και αθηναϊκό. Ειδικά στην πρωτεύουσα το παλαιό κτηριακό απόθεμα δεν βοηθά με τη σειρά του, ενώ αλλά μείζονα ζητήματα, όπως η ενεργειακή φτώχεια και η κοινωνική αποσύνδεση, επιδεινώνουν την κατάσταση.
Με πληθυσμό 64.828 κατοίκους (σύμφωνα με την απογραφή του 2021), ο δήμος Αιγάλεω ενσωματώνει τις κοινωνικές ανισότητες που χαρακτηρίζουν τις δυτικές συνοικίες: όσο κι αν το 1% της ακραίας φτώχειας στον συγκεκριμένο δήμο μοιάζει μικρός αριθμός, αυτός μεταφράζεται σε ανθρώπους που υποφέρουν πραγματικά. Και το 30% της ανεργίας επίσης αποτυπώνει μια ακόμα όψη ενός κρισιακού φαινομένου.
Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, το πιλοτικό πρόγραμμα Rock the Block, το οποίο εντάσσεται στο European Urban Initiative – Innovative Action και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, έρχεται να απαντήσει στην πρόκληση που ονομάζεται «οικονομικά προσιτή κατοικία» η οποία δεν είναι πολυτέλεια ή προνόμιο: είναι ανάγκη και δικαίωμα.
Συντονιστής είναι ο δήμος Αιγάλεω ο οποίος συνεργάζεται με εταίρους-κλειδιά από την ακαδημαϊκή κοινότητα («Δημόκριτος», ΑΠΘ και Πάντειο), την ιδιωτική πρωτοβουλία (SYMBOLO, AREA) και την κοινωνία των πολιτών (Οργάνωση ΓΗ, «Όχι Παίζουμε», InCommOn, Urbana).
Μέσω δωρεάν τεχνικών παρεμβάσεων, που θα είναι «πράσινες», «έξυπνες», «συμπεριληπτικές», «λειτουργικές» και «αισθητικά άρτιες» και οι οποίες θα χρηματοδοτούνται πλήρως, το Rock the Block επιχειρεί να βελτιώσει τις συνθήκες στέγασης, σε επιλεγμένες πολυκατοικίες αλλά και τις συνθήκες διαβίωσης μέσα από κοινότητες αλληλοϋποστήριξης, αλληλεγγύης και θεσμικής κάλυψης.
Προκειμένου μάλιστα να διασφαλιστεί ότι οι παρεμβάσεις αναβάθμισης των πολυκατοικιών δεν θα οδηγήσουν σε αύξηση των τιμών των ενοικίων και των ακινήτων και, ως εκ τούτου, σε φαινόμενα εκτοπισμού των οικονομικά αδύναμων νοικοκυριών, ειδικά οι ιδιοκτήτες των διαμερισμάτων αναλαμβάνουν να τηρήσουν ορισμένες σοβαρές δεσμεύσεις.
Συγκεκριμένα, όσοι ιδιοκτήτες εκμισθώνουν ήδη το διαμέρισμά τους (κατά την υπαγωγή της πολυκατοικίας τους στο έργο), θα διατηρήσουν το μίσθωμα σταθερό μέχρι την ολοκλήρωση των παρεμβάσεων, ενώ στη συνέχεια θα το διαθέσουν σε «προσιτό ενοίκιο» για επιπλέον τέσσερα χρόνια. Την ίδια υποχρέωση, εκμίσθωσης σε «προσιτό ενοίκιο» για τέσσερα χρόνια, αναλαμβάνουν και όσοι ιδιοκτήτες εκμισθώσουν το διαμέρισμά τους κατά τη διάρκεια υλοποίησης των παρεμβάσεων ή μετά την ολοκλήρωσή τους. Τέλος, ξανά για τέσσερα χρόνια μετά την ολοκλήρωση των παρεμβάσεων, οι ιδιοκτήτες υποχρεούνται να απέχουν από τη βραχυχρόνια μίσθωση των ακινήτων τους, καθώς επίσης από την εκποίησή τους.
«Ο δήμος Αιγάλεω δημοσίευσε ‘Πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος στις γενικές συνελεύσεις πολυκατοικιών’.
«Αυτό που ξεχωρίζει το Rock the Block είναι ότι μονάδα παρέμβασης είναι η πολυκατοικία και όχι μεμονωμένα διαμερίσματα. Είναι πιο συμμετοχικό» λέει η Στεφανία Γυφτοπούλου, αρχιτέκτονας- πολεοδόμος και project manager του έργου.
Και συνεχίζει: «Ο δήμος Αιγάλεω είναι ο μοναδικός στην Ελλάδα που υλοποιεί ένα τέτοιο ολοκληρωμένο πρόγραμμα για την κατοικία. Η πρόκληση εδώ είναι το πώς θα λειτουργήσουν μαζί και συμπληρωματικά οι πολλές του διαστάσεις: οι τεχνικές παρεμβάσεις, η ενεργοποίηση των κοινοτήτων σε επίπεδο πολυκατοικίας και γειτονιάς και η θεσμική προστασία μέσω της δημιουργίας του Γραφείου Στέγασης και Ενεργειακής Φτώχειας και του Κόμβου Συνδιαβίωσης». Στις 7 Μαρτίου ιδρύθηκαν επίσημα, με ομόφωνη απόφαση του δημοτικού συμβουλίου, τα δύο τελευταία. Έτσι το Γραφείο Στέγασης και Ενεργειακής Φτώχειας λειτουργεί ως ένα ολοκληρωμένο κέντρο υποστήριξης σε ζητήματα στέγασης για τους ωφελούμενους του έργου Rock the Block και για τους κατοίκους του Δήμου Αιγάλεω. Μία ιδιαιτερότητα του γραφείου, όπως επισημαίνει η κα Γυφτοπούλου είναι ότι «θα αναλαμβάνει τη διαχείριση κενών διαμερισμάτων προς ενοικίαση με προσιτό ενοίκιο, κάτω από τις τιμές αγοράς, για πέντε έτη σε ευπαθείς ομάδες ενοικιαστών». Ο Κόμβος θα είναι το σημείο που θα λάβουν χώρα τα συμμετοχικά εργαστήρια για τις πολυκατοικίες και τις γειτονιές, θα είναι ένα απτό σημείο σύνδεσης μεταξύ του δήμου, των κατοίκων και των οργανώσεων.
Σε ποια φάση όμως βρίσκεται το πρόγραμμα; «Πραγματοποιήσαμε πέντε συναντήσεις στις γειτονιές, δημοσιεύθηκε η Πρόσκληση, κατέθεσαν αιτήσεις σαράντα πολυκατοικίες και θα επιλεγούν περίπου δέκα.
Στη συνέχεια θα ακολουθήσουν τα εργαστήρια συμμετοχικού σχεδιασμού με τους κατοίκους ώστε να οδηγηθούμε στα action plans, που θα περιγράφουν τις παρεμβάσεις που θα γίνουν στις πολυκατοικίες» επισημαίνει η κυρία Γυφτοπούλου, προσθέτοντας ότι έπειτα θα γίνουν οι τεχνικές μελέτες οι οποίες θα δημοπρατηθούν από τον Δήμο προκειμένου εξειδικευμένοι εργολήπτες να αναλάβουν την υλοποίησή τους.
«Δοκιμάζουμε δηλαδή ένα εργαλείο πολιτικής και χρηματοδότησης. Η εμπειρία θα αποτυπωθεί σε ολοκληρωμένους οδικούς χάρτες και σε ένα κείμενο πολιτικής που θα προτείνει τρόπους κλιμάκωσης και μεταφοράς της γνώσης, τόσο σε άλλους ελληνικούς δήμους όσο και σε ευρωπαϊκούς».
Η αρχιτεκτονική ματιά του προγράμματος
To αρχιτεκτονικό γραφείο Area, Architecture Research Athens (Στέλλα Δαούτη, Γιώργος Μητρούλιας, Μιχάλης Ραυτόπουλος), συμμετέχει στο Rock the Block μέσα από παρεμβάσεις που καλύπτουν μια ευρεία γκάμα επιλογών.
Αναφέρουν ότι πρόκειται για ενεργειακές, συμπεριληπτικές, πράσινες και κυκλικές παρεμβάσεις στους κοινόχρηστους, κυρίως, χώρους των πολυκατοικιών. Επεμβάσεις στις όψεις, τα δώματα, τους ακάλυπτους αλλά και στα κοινόχρηστα κλιμακοστάσια.
«Kοινός στόχος είναι η μείωση του κόστους διαβίωσης και η βελτίωση των συνθηκών κατοίκησης. Το σημαντικό εδώ είναι ότι οι τελικές επεμβάσεις θα βασιστούν σε σχέδια δράσης, τα οποία θα αναπτυχθούν σε συνεργασία με τους κατοίκους, μέσα από μία σειρά συμμετοχικών εργαστηρίων», σημειώνει ο Γιώργος Μητρούλιας.
Κι εδώ τίθεται το ερώτημα πόσο εύκολο είναι για τους αρχιτέκτονες να μετουσιώσουν σε κάτι απτό το στοίχημα της συλλογικότητας που χαρακτηρίζει το Rock the Block;
Σύμφωνα με την ομάδα της ΑREA, «το Rock the Block φιλοδοξεί να ενδυναμώσει στην καθημερινότητα των κατοίκων μιας πολυκατοικίας τους δεσμούς γειτονιάς και αλληλοβοήθειας που ήδη υπάρχουν. Μέσα από στοχευμένες αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις, επιδιώκει όχι μόνο να αναβαθμίσει τους κοινόχρηστους χώρους της κάθε πολυκατοικίας αλλά να δημιουργήσει δίκτυα φροντίδας που θα ανταποκρίνονται στις ανάγκες και τις δεξιότητες των κατοίκων της.»
«Έτσι μπορούμε να φανταστούμε να διαμορφώνονται νέοι χώροι στο υπάρχον κέλυφος όπως, ένα εργαστήριο επισκευής και επανάχρησης αντικειμένων, ανοιχτό και στην ευρύτερη γειτονιά ή μία υπαίθρια κοινόχρηστη κουζίνα που θα συγκεντρώνει όλους τους κατοίκους. Συγχρόνως υπάρχουν και λιγότερο εμφανείς παρεμβάσεις που επιφέρουν μεγάλες αλλαγές, όπως η οργάνωση ενός συστήματος διαμοιρασμού χρόνου μεταξύ των κατοίκων ή η δημιουργία μιας κοινής δραστηριότητας όπου ένας κάτοικος μεταδίδει στους υπολοίπους μία γνώση του (κηπουρική, εικαστικό εργαστήρι, γυμναστική κ.λπ.)» λέει η Στέλλα Δαούτη.
Όσο για τη μεγαλύτερη πρόκληση του project, είναι το ότι «οι στρατηγικές που θα εφαρμοστούν θα πρέπει να μπορούν να χρησιμοποιηθούν μελλοντικά και σε άλλες παρόμοιες πολυκατοικίες, άρα να έχουν έναν πολλαπλασιαστικό χαρακτήρα στο DNA τους» λέει ο Μιχάλης Ραυτόπουλος.
Αυτό μαζί με άλλα δεδομένα δημιουργεί μία δυναμική και πυκνή εμπειρία. Πώς την περιγράφουν οι ίδιοι; «Κορυφαίοι ειδικοί συνεργάζονται για τη δημιουργία μιας διαδικασίας σχεδιασμού που ξεκινάει από τον Δήμο, δηλαδή πλαισιώνεται θεσμικά και έχει ως στόχο να βελτιώσει την ποιότητα κατοίκησης στην σύγχρονη πόλη, εστιάζοντας στο τι σημαίνει προσιτή κατοικία. Συγχρόνως η συζήτηση δεν παραμένει σε θεωρητικό επίπεδο αλλά δίνεται η ευκαιρία της εφαρμογής, της υλοποίησης και της αξιολόγησης του όλου εγχειρήματος σε πραγματικό χρόνο» επισημαίνει ο Μιχάλης Ραυτόπουλος.
Καθώς η πολυκατοικία αποτελεί ένα σταθερό γνώρισμα της σύγχρονης ελληνικής πόλης, ποια μορφή παίρνει στο Αιγάλεω;
«Η πολυκατοικία είναι μικρότερη σε μέγεθος -τριώροφη ή τετραώροφη- και συχνά οι κάτοικοι αποτελούν μέλη μιας ευρύτερης οικογένειας. Λόγω του μικρού ύψους οι όροφοι δεν υποχωρούν (ρετιρέ) και έτσι οι ταράτσες είναι γενναιόδωρες σε μέγεθος, ιδανικές για να φιλοξενήσουν πληθώρα δράσεων ενισχύοντας την κοινωνική αλληλεπίδραση μεταξύ των κατοίκων και την καλλιέργεια ενός ισχυρού αισθήματος κοινότητας» διευκρινίζει ο Γιώργος Μητρούλιας.
Something’s happening in Aigaleo! Through the pilot program Rock the Block, implemented by the municipality, selected apartment buildings are being upgraded free of charge — improving the lives of their residents and the wider neighborhood, while bringing back into focus words like participation and solidarity. The following text by Hera Sinigalia was originally published in Archisearch the Paper Edition Vol.7.
At a time when affordable housing has become a midsummer — or any season’s — nightmare, the Rock the Block program, implemented by the Municipality of Aigaleo, offers new directions.
Through collectivity and cooperation, it sketches out a path that could serve as a compass toward addressing a global issue — one that, in recent years, has also taken root in Athens. In the capital, the aging building stock only makes matters worse, while major challenges such as energy poverty and social disconnection intensify the situation.
With a population of 64,828 (according to the 2021 census), the Municipality of Aigaleo reflects the social inequalities that characterize many western suburbs. Even if the figure of 1% living in extreme poverty seems numerically small, it represents real people in deep hardship. And the 30% unemployment rate paints another side of an ongoing crisis.
Within this context, the pilot project Rock the Block — part of the European Urban Initiative – Innovative Actions and co-funded by the European Union — addresses the challenge of affordable housing: not a luxury or privilege, but a basic need and a right.
The project is coordinated by the Municipality of Aigaleo, in collaboration with key partners from academia (NCSR “Demokritos”, Aristotle University of Thessaloniki, Panteion University), the private sector (SYMBOLO, AREA), and civil society (Organization Earth, Ohi Pezoume, InCommOn, Urbana).
Through fully funded technical interventions — designed to be “green,” “smart,” “inclusive,” “functional,” and “aesthetically coherent” — Rock the Block seeks to improve housing conditions in selected apartment buildings, while enhancing everyday life by activating networks of mutual support, solidarity, and institutional backing.
In order to ensure that the building upgrades will not lead to increased rents or property values — and, consequently, to the displacement of low-income households — apartment owners are required to commit to a set of binding obligations.
Specifically, owners who are already renting out their apartment at the time their building is included in the program must maintain the current rent level until the completion of the interventions, and then offer it at an “affordable rent” for an additional four years.
The same commitment — to rent at an affordable level for four years — applies to owners who lease their apartment either during the works or after their completion.
Finally, for a period of four years following the completion of the interventions, owners are also required to abstain from short-term rentals as well as from selling their properties.
“The Municipality of Aigaleo issued a Call for Expressions of Interest addressed to apartment building general assemblies.”
“What makes Rock the Block stand out is that the unit of intervention is the entire apartment building, not individual units. This makes it inherently more participatory,” says architect and urban planner Stefania Gyftopoulou, project manager of the initiative.
She continues: “Aigaleo is the only municipality in Greece currently implementing such a comprehensive housing program. The real challenge is how its many dimensions — technical interventions, community activation at both building and neighborhood level, and institutional support — will function in tandem and complement each other.”
On March 7th, by unanimous decision of the Municipal Council, two new support structures were formally established: the Housing and Energy Poverty Office and the Co-living Hub.
The Housing and Energy Poverty Office now operates as an integrated support center for housing-related issues — both for Rock the Block beneficiaries and for all Aigaleo residents. One of the office’s key features, as Gyftopoulou points out, is that “it will manage vacant apartments and lease them at affordable rents, below market rates, for a period of five years, prioritizing vulnerable tenant groups.”
The Co-living Hub will serve as the main venue for participatory workshops focused on both buildings and neighborhoods. It is envisioned as a tangible point of connection between the municipality, residents, and civil society organizations.
But where does the program currently stand? “We’ve held five neighborhood meetings, the Call for Applications has been published, and forty apartment buildings submitted proposals — around ten will be selected,” explains Ms. Gyftopoulou. “Next, we’ll carry out participatory design workshops with residents, which will lead to the development of action plans detailing the interventions to be implemented in each building.”
She adds that these will be followed by technical studies, which will be publicly tendered by the Municipality so that specialized contractors can carry out the upgrades.
“Essentially, we’re testing a policy and funding tool. The experience will be documented in detailed roadmaps and a policy paper that will outline strategies for scaling and transferring this knowledge — both to other municipalities in Greece and across Europe.”
The Architectural Perspective of the Program
The architectural firm AREA – Architecture Research Athens (Stella Daouti, Giorgos Mitroulias, Michaeljohn Raftopoulos) is participating in the Rock the Block initiative through interventions that span a wide range of options.
These include energy-efficient, inclusive, green, and circular interventions in the common areas of apartment buildings. This means façade upgrades, roof improvements, redesign of open-air courtyards, and reconfigurations of shared stairwells.
“The common goal is to reduce the cost of living and improve living conditions. What’s important here is that the final interventions will be based on action plans developed in collaboration with the residents, through a series of participatory workshops,” notes Giorgos Mitroulias.
This raises the question: how easy is it for architects to translate the collective ethos of Rock the Block into something tangible?
According to the AREA team, “Rock the Block aims to strengthen the everyday bonds of neighborhood and mutual support that already exist among apartment building residents. Through targeted architectural interventions, it seeks not only to upgrade shared spaces but to create care networks that respond to the needs and skills of the residents themselves. We can imagine new spaces forming within the existing structure—such as a workshop for repairing and reusing objects, open to the broader neighborhood, or a communal outdoor kitchen that brings all residents together.”
At the same time, there are less visible interventions that bring about significant change, “like organizing a time-sharing system among residents, or creating an activity where one person shares a personal skill—gardening, an art workshop, fitness training, and so on,” explains Stella Daouti.
As for the project’s greatest challenge, “the strategies we apply must be replicable in other similar apartment buildings—so they need to have a multiplier effect built into their DNA,” says Michalis Raptopoulos.
Together with other parameters, this creates a dynamic and dense experience. How do the architects themselves describe it? “Top-level experts are working together to create a design process initiated by the Municipality, meaning it is institutionally framed and aims to improve housing quality in the contemporary city—focusing on what affordable living really means. At the same time, the conversation doesn’t remain theoretical: it’s an opportunity for implementation, execution, and evaluation in real time,”Raptopoulos explains.
Since the apartment building is a defining feature of the modern Greek city, what form does it take in Aigaleo?
“Here, buildings are smaller—typically three or four stories—and residents are often members of the same extended family. Because of the limited height, there are no setbacks (penthouse levels), which means the rooftops are generous in size—ideal for hosting a wide range of activities that strengthen social interaction among residents and cultivate a strong sense of community,” adds Giorgos Mitroulias.
READ ALSO: Επιχειρείν και Αρχιτεκτονική: Ο Οδικός Χάρτης