Η δίτομη έκδοση των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης με τίτλο ‘Το μεταλλασσόμενο μοντέλο συγκρότησης πρωτογενών δομών κατοίκησης του χώρου – Μια πρόταση παιδαγωγίας – διδασκαλίας της Αρχιτεκτονικής Σύνθεσης’ σε συγγραφή του Τάσου Μπίρη, της Ελένης Αμερικάνου και του Πάνου Εξαρχόπουλου, παρουσιάζει μια πρόταση παιδαγωγίας-διδασκαλίας της Αρχιτεκτονικής Σύνθεσης, την οποία συνοδεύει και υποστηρίζει το Μεταλλασσόμενο Μοντέλο συγκρότησης πρωτογενών κατοικήσιμων δομών.
Επεξηγηματικό προοίμιο
Κοινό θέμα των δύο βιβλίων (οργανωμένων σε δύο χρονικές ενότητες) είναι μια πρόταση παιδαγωγίας-διδασκαλίας της Αρχιτεκτονικής Σύνθεσης, την οποία συνοδεύει και υποστηρίζει το Μεταλλασσόμενο Μοντέλο συγκρότησης πρωτογενών κατοικήσιμων δομών.
Η πρώτη ενότητα (τόμος Α′) καλύπτει κυρίως την «προϊστορία» του Μοντέλου. Από τη γέννηση της κεντρικής του ιδέας έως, αργότερα, τις πρώτες εφαρμογές του, όπως περιγράφονται από τον συγγραφέα του Α′ τόμου (και δημιουργό του Μεταλλασσόμενου Μοντέλου) ομότιμο καθηγητή Τάσο Μπίρη.
Τον, τότε, νέο δάσκαλο της Αρχιτεκτονικής Σύνθεσης, που εισήγαγε και εφάρμοσε στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ.Π., κατά τη δεκαετία του ’70 και στη συνέχεια του ’90, τη συγκεκριμένη παιδαγωγική-διδακτική μέθοδο, άμεσα και εξαρχής συνδεδεμένη με την ιδέα του για το Μεταλλασσόμενο Μοντέλο (Βλ. Τάσος Κ. Μπίρης, Αρχιτεκτονικής σημάδια και διδάγματα. Στο ίχνος της συνθετικής δομής, Αθήνα: Μ.Ι.Ε.Τ., 1996).
Αντιστοίχως, η δεύτερη ενότητα (τόμος B′, περίοδος 1999-2025) καλύπτεται από την καθηγήτρια Ελένη Αμερικάνου και τον επίκουρο καθηγητή Πάνο Εξαρχόπουλο του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Δ.Π.Θ. στην Ξάνθη.
Προστίθεται ότι αμφότεροι υπήρξαν κατά τις σπουδές τους μέλη των διδακτικών ομάδων του Τάσου Μπίρη και αργότερα (ως νεότατοι αρχιτέκτονες) φίλοι και συνεργάτες του, όπως στην περίπτωση της κατασκευής και των πρώτων πειραματικών εφαρμογών του Μεταλλασσόμενου Μοντέλου στα συνθετικά μαθήματά του.
Εξάλλου δεν είναι τυχαίο ότι το συγγραφικό αυτό έργο διέπεται στο σύνολό του από μια ενδογενή αντινομία που, εντούτοις, λειτουργεί προς όφελός του. Και τούτο γιατί τα συγκλίνοντα, προς ένα κοινό κεντρικό νόημα, στοιχεία του διαπλέκονται συνεχώς, αλλά με θετικό τρόπο, με τα αποκλίνοντα. Και έτσι όχι μόνο δεν αλληλοαναιρούνται μεταξύ τους αλλά, αντιθέτως, ολοκληρώνουν δημιουργικά αυτό το νόημα.
Πρόκειται για μια δημιουργική αμφισημία, που πρωτίστως γεννά εκ της φύσεώς του το ίδιο το αντικείμενο του συγγραφικού έργου, δηλαδή η Αρχιτεκτονική (ως κοινωνική δράση, επιστήμη, τέχνη, τεχνολογία και πολλές ακόμη ομόρροπες ή αντίρροπες εκφάνσεις της).
Κατ’ αναλογία προς την παραπάνω θεώρηση, η –πότε συγκλίνουσα και πότε αποκλίνουσα– νοηματική, υφολογική, αφηγηματική ιδιομορφία των Αμερικάνου-Εξαρχόπουλου με την αντίστοιχη του Μπίρη δεν αποδομεί, αντιθέτως συνθέτει (και ανα-συνθέτει συνεχώς), την αμφίσημη πλοκή του κεντρικού νοήματος ως εξής:
Από τη μια πλευρά, στον τόμο Α′ λειτουργεί ο διδακτικός λόγος του Τάσου Μπίρη, που διαπνέεται σε μεγάλο βαθμό από το προσωπικό, βιωματικό, συχνά αγωνιστικό, ιδίωμα που χαρακτηρίζει τον συγκεκριμένο δάσκαλο. Κυρίως είναι λόγος πρωτογενής, πηγαίος, αυτογενής, από καρδίας. Έτσι εξηγούνται και οι ελάχιστες συνοδευτικές βιβλιογραφικές αναφορές του σε σκέψεις και λεγόμενα τρίτων (ακόμη και σημαντικών) προσώπων. Γι’ αυτό και στον τόμο Α′ ο λόγος του Μπίρη είναι σε μεγάλο βαθμό αυτοβιογραφικός. Λες και αφηγείται τις σκέψεις του προφορικά, απευθείας στον αναγνώστη, σε αναφορά κυρίως με την ιδέα του για το Μεταλλασσόμενο Μοντέλο και τη συναφή παιδαγωγία-διδασκαλία.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Σε σχέση με το αγωνιστικό ιδίωμα του Μπίρη και την αιτιολόγησή του δεν χρειάζεται παρά να πληροφορηθεί κανείς τη μεγάλη δυσκολία αποδοχής (από τον ευρύτερο αρχιτεκτονικό χώρο) της συγκεκριμένης διδακτικής μεθόδου, θεωρημένης ως «ξένου» είδους προς τον καθιερωμένο τρόπο διδασκαλίας της Σύνθεσης, ειδικά κατά την ταραγμένη περίοδο 1970-80. Και τούτο παρότι το μέλλον έδειξε την ισχυρή γενεαλογική σύνδεσή της με τα –τότε, αλλά και σήμερα, εν δράσει– εντόπια και διεθνή ρεύματα, όπως για παράδειγμα το ελληνικό και διεθνές Μοντέρνο.
Από την άλλη πλευρά, στον τόμο B′ λειτουργεί εξισορροπητικά ο διδακτικός λόγος της Ελένης Αμερικάνου και του Πάνου Εξαρχόπουλου. Είναι λόγος ήπιος, εξόχως ενωτικός, οργανωτικός ανά μάθημα, τεκμηριωμένος μέσω πολλών βιβλιογραφικών αναφορών στη διεθνή και ελληνική αρχιτεκτονική κειμενογραφία. Τέλος είναι λόγος νεωτερικός, ενώ ταυτοχρόνως αναγνωρίζει και σέβεται τη γνώση της ιστορίας ως βασική προϋπόθεση της διδασκαλίας της Αρχιτεκτονικής Σύνθεσης (αλλά όχι μόνο).
Έτσι άλλωστε εξηγείται και η θετική απήχηση που είχε αυτός ο λόγος τόσο κατά την εισαγωγή του στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Δ.Π.Θ. στην Ξάνθη όσο και στη διατήρηση της αξίας του κατά τη συνεχή εξέλιξη και ανανέωσή του, μέσω νέων ιδεών και δράσεων, κατά τα επόμενα χρόνια μέχρι και σήμερα.
Έτσι εξηγείται επίσης και η κατοχύρωση της εγκυρότητας αυτού του λόγου. Κάτι που επιβεβαιώνει η –σταθερή επί 25 χρόνια– εφαρμογή της συγκεκριμένης –σπάνιας σε αναφορά με την πληρότητά της– διδακτικής μεθόδου στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Δ.Π.Θ. Διδακτική μέθοδος ήδη γνωστή και στον ευρύτερο αρχιτεκτονικό πανεπιστημιακό χώρο μέσω της σχετικής πληροφόρησης που παρέχουν σε αυτόν οι καθηγητές και καθηγήτριες του Τμήματος, συμμετέχοντας ενεργά στα –περί την Αρχιτεκτονική και τη διδασκαλία της– επιστημονικά συνέδρια.
Να λοιπόν η –ποικίλων ερμηνειών και εφαρμογών– πολυεπίπεδη ιδιομορφία αυτής της παιδαγωγίας-διδασκαλίας της Αρχιτεκτονικής Σύνθεσης και του Μεταλλασσόμενου Μοντέλου της ως αποτέλεσμα (αδιάκοπης και σε διάρκεια δύο διαφορετικών γενεών) εφαρμογής της από τον προγενέστερο και τους μετέπειτα δασκάλους που τη δίδαξαν και εξακολουθούν να τη διδάσκουν.
Ένα σπάνιο δείγμα σύνθεσης, συνέχειας, συνεκτικότητας που γεννήθηκε, διαμορφώθηκε, μετεξελίχθηκε (και εξακολουθεί να μετεξελίσσεται) με «μεταδότη» όχι ένα κυρίαρχο φωτισμένο άτομο αλλά συλλογικά, μέσω συνεργασίας αυτόνομων υπεύθυνων προσωπικοτήτων. Με τις συγκλίσεις αλλά και τις αποκλίσεις των σκέψεων και των πρακτικών τους να τις ενώνουν και όχι να τις χωρίζουν.
Εξού και η κοινή θήκη όπου «συγκατοικούν» οι δύο τόμοι, ως συμβολικό δείγμα της αγαστής συνεργασίας των συγγραφέων τους. Και αυτή η «νοητική συν-κατοίκηση» και η –διά του γραπτού λόγου– «συνομιλία» πιστεύουμε (αλλά και ελπίζουμε) ότι διαφαίνεται στις περίπου 700 σελίδες που καλύπτει συνολικά το παρόν συγγραφικό έργο για την Αρχιτεκτονική Σύνθεση ως θεωρία, ταυτοχρόνως και ως εφαρμογή.
Σύζευξη αρκετά σπάνια κατά τη σημερινή αποδομική περίοδο, όπου ο τεκμηριωμένος, δομικός (αλλά και με ενσυναίσθηση) λόγος για την Αρχιτεκτονική τείνει να επικαλυφθεί από την ακατάσχετη και αναιτιολόγητη πλημμυρίδα των εικόνων της και την –εξ αυτού του λόγου– αδυναμία σύνθεσης των νοημάτων τους…
Στοιχεία έργου
Τίτλος Βιβλίου ΤΟ ΜΕΤΑΛΛΑΣΣΟΜΕΝΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ ΠΡΩΤΟΓΕΝΩΝ ΔΟΜΩΝ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ
Υπότιτλος Μια πρόταση παιδαγωγίας – διδασκαλίας της Αρχιτεκτονικής Σύνθεσης
Συγγραφείς Τάσος Μπίρης, Ελένη Αμερικάνου & Πάνος Εξαρχόπουλος
Εκδόσεις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Α’ έκδοση 10/2025
READ ALSO: Critical Regionalism Abroad: Aris Konstantinidis without Greece | by Stylianos Giamarelos