Στην 7η απονομή των Βραβείων Συνολικής Προσφοράς Archisearch – Archisearch Lifetime Achievement Awards, η οποία διεξήχθει στα πλαίσια της ΕΣΩ 2025 ‘Embracing Chaos in a Smart World’, ο Παναγιώτης Πάγκαλος, αρχιτέκτονας και καθηγητής του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, απένειμε τα βραβεία στον καλλιτέχνη Κώστα Τσόκλη, τον αρχιτέκτονα Μάνο Περράκη και την αρχιτεκτόνισσα Ντίνα Βαίου. Ο Παναγιώτης Πάγκαλος κάλεσε τους βραβευθέντες στην σκηνή της Αίθουσας Τριάντη του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών αφού μίλησε για τη ζωή, την πρακτική και το έργο τους.
Διαβάστε περισσότερα για την ημερίδα ΕΣΩ 2025, ‘Embracing Chaos in a Smart World’, εδώ!
Για μια ακόμη φορά το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, διά της παρουσίας του καθηγητή αρχιτεκτονικής και τέχνης Παναγιώτη Πάγκαλου, απέδειξε την ευαισθησία του στα θέματα του σύγχρονου πολιτισμού. Η τελετή βράβευσης τριών προσώπων, των οποίων η ζωή και το έργο ταυτίζεται με την ποιοτική άνοδο της πνευματικής και πολιτισμικής εξέλιξης στην Ελλάδα και διεθνώς, αποτέλεσε την κορύφωση μιας εκδήλωσης, κατά την οποία η παρουσίαση των τιμώμενων από τον καθηγητή Παναγιώτη Πάγκαλο, καθώς και οι αντιφωνήσεις τους διαμόρφωσαν ένα κλίμα συγκίνησης και στοχασμού, σε μια διοργάνωση, που κάθε χρόνο αφήνει το στίγμα της στο πεδίο της δυναμικής αρχιτεκτονικής κοινότητας.
Εφεξής, οι Κώστας Τσόκλης, Μάνος Περράκης και Ντίνα Βαΐου περιλαμβάνονται στις εξέχουσες προσωπικότητες που η ΕΣΩ έχει τιμήσει για την προσφορά τους, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται οι Γιάννης Τσεκλένης, Θεοδόσης Τάσιος, Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας, Νέλλα Γκόλαντα, Σέβα Καρακώστα, Δημήτρης Φιλιππίδης, Δημήτρης Αντωνακάκης, Ρένα Παπασπύρου, Τάσος Μπίρης, Μανόλης Κορρές, Ελένη Βερναδάκη κ.ά.
-ακολουθούν τα κείμενα του Παναγιώτη Πάγκαλου
για τον Κώστα Τσόκλη
Όταν ήταν μικρός, του άρεσε να ζωγραφίζει. Μεγαλώνοντας, πήγε να μάθει να ζωγραφίζει. Έπειτα, με αυτές τις γνώσεις, θέλησε να εκφράσει τα αισθήματά του. Μετά, είδε ότι τα αισθήματα του δεν τον βοηθούσαν να αντισταθμίσει αυτό που οι άλλοι του έδιναν:
«Πήγαινα», λέει ο ίδιος «στον φούρνο να πάρω ψωμί και ο φούρναρης μου έδινε ψωμί. Πήγαινα στον μπακάλη να πάρω φασόλια και ο άνθρωπος μου έδινε φασόλια. Εγώ, όσο εξέφραζα με τη ζωγραφική τα αισθήματά μου, δεν είχα να τους δώσω τίποτα που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες τους. Επομένως, για να προσφέρω κι εγώ κάτι στους άλλους, έπρεπε να σταματήσω να εκφράζω τα δικά μου αισθήματα και να ασχοληθώ με τη διατύπωση των δικών τους αισθημάτων».
Έτσι, σιγά-σιγά δημιούργησε έναν χαρακτήρα, που αποφεύγει να μιλάει για τον εαυτό του και μιλάει για τα κοινά μας προβλήματα. Με τη δουλειά του επιχειρεί να ικανοποιήσει τις προσδοκίες της εποχής μας. Αλλά, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι σε πολλές περιπτώσεις υπερβαίνει και τα όρια της εποχής μας. To καμακωμένο ψάρι (το γνωστό έργο του 1985), η Δευτέρα Παρουσία (πρόσφατο έργο, που εκτίθεται στο φουαγιέ του Μεγάρου), αλλά και το Δέος (έργο κολοσσιαίων διαστάσεων που θα δούμε τον Οκτώβριο στο καπνεργοστάσιο), αποτελούν αναστοχαστικές ματιές που δεν πραγματεύονται μόνον οικουμενικά αλλά και διαχρονικά ζητήματα της ανθρώπινης φύσης.
Πριν από λίγες ημέρες, συναντηθήκαμε εδώ, στο καφέ του Μεγάρου. Η παρουσία του μου έφερε στο μυαλό τη αγαπημένη του φράση από τον Matisse: «Η σημασία ενός καλλιτέχνη μετριέται από την ποσότητα των νέων σημείων που εισάγει στην πλαστική γλώσσα», και σκεφτόμουν το θάρρος που απαιτείται από έναν καλλιτέχνη να αναφέρεται σε αυτή τη φράση.
Η κουβέντα μας στράφηκε στη συνύπαρξη τέχνης και τεχνικής.
«Πολλά πράγματα στην εποχή μας παράγονται μηχανικά», μου είπε και συνέχισε λέγοντας: «Συνεπώς, και η έννοια του καλλιτέχνη έχει αλλάξει. Θα μπορούσε να είναι πλέον καλλιτέχνης κάποιος ατάλαντος με την κλασική έννοια του όρου. Σήμερα, δεν ξέρουμε τι είναι το ταλέντο γιατί μπορεί εγώ να ξέρω να ζωγραφίζω καλύτερα από σένα αλλά να μην βλέπω αυτά που βλέπει το μυαλό σου».
Η φωτογραφία τον ενοχλεί αφόρητα, διότι ακρωτηριάζει τα πάντα. Στα νιάτα του έκανε μια τρέλα. Έκοψε το δάκτυλό του με ένα μαχαίρι για να το δώσει σε μια κοπέλα που αγαπούσε, διότι όπως εξομολογείται «δεν είχα τίποτε άλλο να της δώσω για να της εξηγήσω ότι κανένας άλλος δεν μπορεί να σου προσφέρει αυτό που σου προσφέρω εγώ». Αυτή η πράξη τον τραυμάτισε ψυχικά, όμως αυτός είναι και ο λόγος που προεξέχουν τα αντικείμενα στα έργα του, βγαίνουν εκτός πλαισίου, καθώς δεν ήθελε πια να ακρωτηριάζει πράγματα στη ζωή του.
Βρισκόμαστε ενώπιον ενός καλλιτέχνη που δεν επιδιώκει απλώς να σοκάρει, αλλά επιχειρεί να αφυπνίσει συνειδήσεις και να επαναπροσδιορίσει τη σχέση του ανθρώπου με το μυστήριο της ζωής. Ίσως η μεγαλύτερη αμοιβή που έχει εισπράξει ήταν όταν κάποτε ένα νέο κορίτσι, το οποίο αδυνατούσε να βρει τις λέξεις για να του εκφράσει τον θαυμασμό της για το έργο του, η σιωπή της του μίλησε με ένα δάκρυ, που ο ίδιος το θυμάται «σαν διαμάντι».
για τον Μάνο Περράκη
Τον συνάντησα σε ένα μικρό υπόγειο γραφείο στο Παλαιό Φάληρο. Σύντομα, η συζήτηση οδηγήθηκε στη σημασία του θεάτρου.
«Δεν είναι περίεργο;», μου λέει, «το ότι από την αρχαιότητα έως σήμερα, το μόνο κτίσμα που έχει παραμείνει αμετάβλητο και λειτουργεί όπως ακριβώς ήταν, είναι το θέατρο; Όλα τα πράγματα άλλαξαν, ο ναός, η κατοικία, ο δημόσιος χώρος. Το θέατρο όμως δεν άλλαξε καθόλου και δεν σταμάτησε ποτέ να λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο για χιλιάδες χρόνια».
Παρορμητικά ρωτάω το «γιατί άραγε;», δηλαδή, «ποιο είναι εκείνο το στοιχείο που καθιστά το θέατρο ανεξίτηλο τμήμα της ζωής των ανθρώπων; Τι είναι αυτό που κάνει το θέατρο τόσο κοινωνικά αναγκαίο και ανθεκτικό στον χρόνο;». Για να λάβω την αποστομωτική απάντηση: «Ο μύθος του ανθρώπου. Είναι πολύ μεγάλος».
Ο διάλογος προκάλεσε τη διατύπωση ώριμων συλλογισμών:
«Αν θέλουμε το θέατρο να μας παρασύρει πρέπει να εισαχθούμε στην αμφίδρομη κίνηση θεατή και ηθοποιού. Μέχρι να αρχίσει μια παράσταση, ο θεατής παρακολουθεί γύρω του. Μόλις όμως σβήσουν τα φώτα του χώρου και ανάψουν τα φώτα της παράστασης, γίνεται το θαύμα. Ο ηθοποιός σε οδηγεί αμέσως σε έναν άλλο χώρο και χρόνο. Βλέπεις τη λινάτσα να μετατρέπεται σε μετάξι, το κασόνι από χαρτόνι να γίνεται πολύτιμο και τον άνθρωπο να αλλάζει την ηλικία του. Να μπαίνει στη σκηνή νέος και να βγαίνει γέρος και το αντίστροφο. Έτσι πραγματοποιείται η μέθεξη».
Στα χέρια του η τυπολογία του θεάτρου ακολούθησε διαφορετικές διαδρομές. Στη Νέα Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, αναδείχθηκε το ότι όσο πιο μεγάλη ελευθερία παρέχει ο θεατρικός χώρος ως προς την οργάνωση του τόσο μεγαλύτερη είναι και η δυνατότητα να αναδειχθούν νέες σχέσεις ανάμεσα σε όσους που συμμετέχουν στο θεατρικό γεγονός. Όμως, ο θεατρικός χώρος διαφέρει από το εάν εκεί θα δουλέψουν διαφορετικοί δημιουργοί ή θα είναι ο χώρος της δουλείας ενός δημιουργού, ενός σκηνοθέτη, όπως αποδείχθηκε με το Θέατρο Τέχνης Κάρολου Κουν στην οδό Φρυνίχου.
Ο ίδιος, αισθάνεται τυχερός για πολλά πράγματα. Μέσα σε αυτά συμπεριλαμβάνεται το ότι σπούδασε Αρχιτεκτονική στη Βιέννη, στην Ακαδημία Εφαρμοσμένων Τεχνών και όχι σε μια Πολυτεχνική Σχολή. Στις εισαγωγικές εξετάσεις, εκτός από τα σχεδιαστικά μαθήματα, θυμάται το θέμα της γραπτής έκθεσης, το οποίο ήταν «Ποια είναι η διαφορά μεταξύ τέχνης και τεχνικής;». Τότε κατάφερε να απαντήσει και να περάσει τις εξετάσεις, αλλά σήμερα δεν τολμάει να αντιμετωπίσει το ίδιο ερώτημα, κάτι ανάλογο με τη σωκρατική ειρωνεία, που αναγνωρίζει την άγνοια ως το πρώτο στάδιο της φιλοσοφικής σκέψης.
Έχουν ειπωθεί πολλά για τον ίδιο και τους «εντιμότατους φίλους» του, όπως τους αποκαλεί: τον Κάρολο Κουν, την Μελίνα Μερκούρη και τον Ζυλ Ντασσέν, την Ειρήνη Παππά, τον Μιχάλη Κακογιάννη, τον Αλέξη Μινωτή, τον Γιάννη Μαρκόπουλο, τον Μάνο Λοίζο, τον Αλέκο Αλεξανδράκη, τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Λευτέρη Παπαδόπουλο και φυσικά τον Κώστα Τσόκλη.
Έχουν επίσης γραφτεί πολλά για τα θέατρά του και ίσως λιγότερα για το υπόλοιπο αρχιτεκτονικό έργο του, έργο πολύπλευρο σε όλες τις κλίμακες, με κοινό παρονομαστή την ήρεμη ώσμωση ανάμεσα στην αρχιτεκτονική και τις άλλες καλές τέχνες.
για την Ντίνα Βαΐου
Όταν ο Κάρλο Γκίνζμπουργκ έγραφε ‘Το Τυρί και τα Σκουλήκια’, αφηγούμενος την ιστορία ενός μυλωνά από το Φριούλι που κατέληξε στην πυρά από την Ιερά Εξέταση στα τέλη του 16ου αιώνα, δεν εξιστορούσε απλώς τη μοίρα ενός μεμονωμένου ανθρώπου. Αντιθέτως, ξεδίπλωνε τη σύνθετη τοιχογραφία μιας ολόκληρης κοινωνίας μέσα από τα μάτια ενός κοινού προσώπου – όχι μέσα από τις πράξεις των «μεγάλων ανδρών» της Ιστορίας. Το έργο του αποκάλυπτε πώς η καθημερινή εμπειρία, όταν εξιχνιάζεται προσεκτικά, προσφέρει πιο ουσιαστική πρόσβαση στην κατανόηση του παρελθόντος.
Η Μικροϊστορία, ως επιστημονικό κομμάτι της κοινωνικής Ιστορίας, εστιάζει ακριβώς σε αυτό: στην ένταξη των αφανών ανθρώπων στο ιστορικό αφήγημα.
Ανθρώπων που έζησαν μακριά από το προσκήνιο των πολιτικών ή στρατιωτικών εξελίξεων, αλλά των οποίων η ζωή και οι εμπειρίες φωτίζουν τις επιπτώσεις των ιστορικών γεγονότων στον καθημερινό βίο και στη συλλογική συνείδηση.
Με αυτή τη σκοπιά προσεγγίζει και η Ντίνα Βαΐου την αστική πραγματικότητα. Όπως η ίδια σημειώνει, «ξεκινάω από τις μικροϊστορίες των ανθρώπων για να ξαναδώ αυτά που μαθαίνουμε ή λέμε με άλλους τρόπους για την πόλη».
Μέσα από την ερευνητική και διδακτική διαδρομή της, ανέδειξε με τεκμήρια τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στην ένταξή τους στην αγορά εργασίας, φώτισε τη λεγόμενη «δεύτερη βάρδια» της γυναικείας καθημερινότητας, και υπογράμμισε τη σημασία της αθέατης και άμισθης εργασίας για τη λειτουργία της πόλης.
Η μακρόχρονη συνεργασία της με τη Σουζάνα και τον Δημήτρη Αντωνακάκη στο Atelier 66 καλλιέργησε τον ιδιαίτερο ηθικό και πολιτισμικό της οπλισμό, προσδίδοντας ευαισθησία στην προσέγγισή της.
Τα μαθήματα της στο Πολυτεχνείο αποτελούσαν μια διηνεκή υπενθύμιση ότι αρχιτεκτονική σημαίνει κατανόηση του χώρου μέσω της προσωπικής εμπλοκής και καλλιέργεια της κριτικής σκέψης. Για την Βαΐου, σχεδιάζω σημαίνει παίρνω θέση, εκφράζω άποψη, δηλώνω.
Δίδαξε ανάλυση του χώρου, αστικό σχεδιασμό και σπουδές φύλου, ενώ παράλληλα πραγματοποίησε σημαντικό ερευνητικό έργο εστιασμένο στη φεμινιστική προσέγγιση της πόλης. Ερεύνησε τις μεταβολές στις τοπικές αγορές εργασίας, δίνοντας έμφαση στις δυναμικές του άτυπου τομέα, μελέτησε τις επιπτώσεις της μετανάστευσης – ιδιαίτερα της γυναικείας – στις πόλεις της Νότιας Ευρώπης και ειδικότερα στην Αθήνα.
Το έργο της αποτελεί πολύτιμη συμβολή στην κατανόηση του έμφυλου και κοινωνικού χαρακτήρα του αστικού χώρου.
Το βραβείο της Ντίνας Βαΐου παρέλαβε η κόρη της, αφού η ίδια δεν μπόρεσε να παρευρεθεί στην ημερίδα λόγω ζητημάτων υγείας.
Ο Παναγιώτης Πάγκαλος είναι αρχιτέκτων, διδάκτωρ αρχιτεκτονικής, καθηγητής του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής και Συνεργαζόμενο Εκπαιδευτικό Προσωπικό (Σ.Ε.Π.) του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Είναι ο ιδρυτής του πολιτισμικού φορέα CITYLAB (2013), καθώς και της ομάδας σχεδιασμού expiry project (2002). Διετέλεσε αντιπρόεδρος του ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας και υπότροφος ερευνητής «Καραθεοδωρή» (2005-2008). Έχει διδάξει επί σειρά ετών σε 7 πανεπιστημιακά ιδρύματα (Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Πανεπιστήμιο Πατρών, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, ΑΤΕΙ Πατρών), έχει βραβευθεί σε διεθνείς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς και έχει συμμετάσχει ως προσκεκλημένος ομιλητής σε διεθνή συνέδρια και μεταπτυχιακά προγράμματα. Έχει επιμεληθεί εκθέσεις τέχνης και αρχιτεκτονικής και έχει οργανώσει πλήθος συνεδρίων και εκπαιδευτικών εργαστηρίων. Περί αρχιτεκτονικής, έχει δημοσιεύσει και επιμεληθεί 18 βιβλία, έρευνες και άρθρα σε ελληνικά και διεθνή περιοδικά με επιστημονικές επιτροπές, σε πρακτικά́ διεθνών συνεδρίων και συλλογικούς τόμους.
Διαβάστε περισσότερα για την ημερίδα ΕΣΩ 2025, ‘Embracing Chaos in a Smart World’, εδώ!
Στοιχεία διοργάνωσης
Τίτλος ημερίδας ΕΣΩ 2025 – ΑΓΚΑΛΙΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΧΑΟΣ ΣΕ ΕΝΑΝ ΕΞΥΠΝΟ ΚΟΣΜΟ
Τυπολογία Συνέδριο, Ημερίδα Αρχιτεκτονικής & Σχεδιασμού
Τοποθεσία Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών
Ημερομηνία Τετάρτη 7 Μάϊου 2025
Δημιουργία Περιεχομένου & Χορηγός Επικοινωνίας Archisearch.gr
Διεύθυνση Παραγωγής & Καλλιτεχνική Επιμέλεια Design Ambassador
Stage Design Κύριος Κρίτων
Φωτογραφία Αφροδίτη Χουλάκη για την Design Ambassador
Χορηγοί
ΠΛΑΤΙΝΕΝΙΟΣ ΧΟΡΗΓΟΣ ALUMIL
ΧΡΥΣΟΣ ΧΟΡΗΓΟΣ ORAMA MINIMAL FRAMES
ΑΡΓΥΡΟΣ ΧΟΡΗΓΟΣ EUROPA
ΧΑΛΚΙΝΟΣ ΧΟΡΗΓΟΣ INTERBETON
ΕΜERALD SPONSOR ELVIAL
SAPPHIRE SPONSOR VIMAR
DISTINCTIVE SPONSOR HERACLES
ΜΕΓΑΛΟΙ ΧΟΡΗΓΟΙ ISOMAT, NEOKEM, ΜΑRΜOURIS, SATO, GRUPPO CUCINE, SIFAKIS, ΚΥΠΡΙΩΤΗΣ, ΚΕΒΕ, RADOS, SOLOMON, AVE, CRYSTAL CONSTRUCTION, AHI CARRIER, VERTICAL, ARCHITEXTURE, NAFPLIOTIS, ETHIMO, URBI ET ORBI, MOLESKINE, STORMY SA
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ THE DESIGN AMBASSADOR, STAGE DESIGN OFFICE, EVIN, SCENTLINQ PRO
ΧΟΡΗΓΟΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ & ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΙ ΕΤΑΙΡΟΙ ARCHISEARCH, ARCHSTUDIES, ANDRO, FORTUNE GREECE, LIFO, OPEN HOUSE ATHENS, OZON MAGAZINE, THE GREEK FOUNDATION, αθηΝΕΑ
ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΗΣ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑΣ THE MODERNIST
COFFEE BREAK SPONSOR TAF
READ ALSO: ΕΣΩ 2025, "Embracing Chaos in a Smart World" | Ο απολογισμός: η αρχιτεκτονική της προσαρμογής σ' ένα κόσμο που, διαρκώς, αλλάζει.